Wywodzi się z ruchów emancypacyjnych i feministycznych, głównie z tzw. feminizmu drugiej fali, który w latach 60. i 70. minionego stulecia mówił o równouprawnieniu na rynku pracy, seksualności, aborcji czy rozdziale między sferą prywatną a publiczną, głosząc, że „wszystko, co osobiste, jest polityczne”. Analiza z perspektywy gender dokonywana jest w obrębie wielu dziedzin naukowych: od kulturoznawstwa, filozofii, historii (także archeologii – gender archeology zajmuje się badaniem ról płciowych na podstawie źródeł archeologicznych), przez socjologię, psychologię, antropologię, po prawo (kwestie dyskryminacji) i ekonomię.
Głównym przedmiotem dociekań jest gender, czyli społeczno-kulturowa tożsamość płciowa – w uproszczeniu płeć kulturowa będąca czym innym niż płeć biologiczna (ang. sex). Wedle definicji Światowej Organizacji Zdrowia gender to „stworzone przez społeczeństwo role, zachowania, aktywności i atrybuty, które dane społeczeństwo uznaje za odpowiednie dla mężczyzn i kobiet”. Innymi słowy – jak stwierdziła Simone de Beauvoir – „nikt nie rodzi się kobietą, tylko się nią staje”. To społeczeństwo w procesie socjalizacji do roli płciowej uczy nas bycia kobietą lub mężczyzną i wszystkiego, co się z tym wiąże. Dzieje się to choćby w pozornie banalnych sytuacjach, jak kupno zabawki czy wybór koloru ubrania (dziewczynki dostają lalki i różowe bluzki, chłopcom daje się samochody i ubiera ich na niebiesko).
W ramach gender studies próbuje się także wyjaśniać, w jaki sposób płeć kulturowa i przypisane jej role społeczne są uwarunkowane przez płeć biologiczną. Te dociekania wyrosły z socjologii i psychoanalizy.
Gender studies obejmują nie tylko kwestie związane z analizą rzeczywistości z perspektywy feministycznej (tym zajmują się women’s studies), ale też men’s studies, dotyczące roli mężczyzny w kulturze, społeczeństwie i polityce, oraz LGBT studies, zajmujące się kulturowo-społecznymi aspektami innych orientacji seksualnych.