Nowy porządek świata

Bez pokoju między religiami nie ma pokoju między narodami - w tej tezie, wcześniej głoszonej przez Hansa Künga w ramach programu "etyki globalnej", należy szukać idei przewodniej książki Philipa Jenkinsa "Chrześcijaństwo przyszłości. Nadejście globalnej Christianitas". Wydana po raz pierwszy w 2002 r., została uznana za Top Religion Book na temat chrześcijaństwa i religii w świecie współczesnym oraz nagrodzona Gold Medallion Book przez Evangelical Christian Publishers Association w USA.

W swym poglądzie o wzrastającym znaczeniu religii w świecie autor nie jest odosobniony. Także kiedy stwierdza, że na obszarze religii i chrześcijaństwa dokonuje się rewolucja, której zakresu sobie jeszcze nie uświadamiamy. Nie jest też pierwszym i jedynym, który próbuje zrozumieć sytuację współczesnego świata i religii w kategoriach ich wzajemnych relacji.

Celem Jenkinsa, poddającego diagnozie współczesną sytuację świata w kategoriach miejsca i znaczenia chrześcijaństwa w zachodzących procesach społecznych i politycznych, jest zrozumienie ich natury, zwłaszcza widocznego przewartościowania wielu tradycyjnych wartości. Zrozumienie tworzącego się nowego porządku świata wymaga pogłębionej wiedzy o religiach i procesach demograficznych, gdyż, jak w przeszłości, o obliczu świata zadecyduje głównie czynnik biologiczny i ludnościowy.

Na temat chrześcijaństwa - obecnego i przyszłego - Jenkins wypowiada kilka bynajmniej nie oczywistych tez. Przekonany, po pierwsze, że żyjemy w momencie istotnych przemian w dziejach religii na całym świecie, występuje przeciwko zawężaniu świata chrześcijańskiego do jego części europejskiej i euroamerykańskiej (człowieka białego). Spojrzenie na chrześcijaństwo w wymiarze globalnym ujawnia radykalnie nowe jego aspekty, które mogą zdumiewać. Po drugie, na naszych oczach kończy się era chrześcijaństwa zachodniego: największe wspólnoty chrześcijańskie znajdują się dzisiaj poza Europą. Jeśli tendencja ta będzie się pogłębiać, przyszłość chrześcijaństwa należeć będzie do globalnie rozumianego Południa, tj. Afryki, Ameryki Południowej (Łacińskiej) i Azji. Po trzecie, Jenkins ubolewa, że ustalając hierarchię spraw ważnych, Północ czyni to stale jeszcze z własnego punktu widzenia, nie dostrzegając, że dla człowieka Południa dyskutowane priorytety mogą być mało lub w ogóle nieważne. Po czwarte, przesunięcie świata chrześcijańskiego na południe i zanurzenie w kulturach różnych od europejskiej pociąga za sobą istotne zmiany zarówno w zakresie doktryny (wierzeń), jak i praktyki moralnej. Po piąte, w sytuacji, kiedy identyfikacja religijna odgrywa coraz większą rolę, występowanie na tych samych obszarach kilku religii zwiększa prawdopodobieństwo globalnych konfliktów religijnych, a nawet wprost wojen między religiami.

Opisywane przez Jenkinsa "chrześcijaństwo przyszłości" i zglobalizowany świat są kulturowo i religijnie coraz bardziej zróżnicowane; czekają na podobnie udaną syntezę, jaka miała miejsce w "złotej scholastyce" wieku XII i XIII, harmonizującej pod jednym dachem christianitas kulturę Wschodu i Zachodu, dziedzictwo starożytności i narodowe kultury ówczesnych ludów Europy. Powstawanie nowego, zróżnicowanego chrześcijaństwa każe postawić pytanie o charakter i zakres zmian, jakim będzie podlegała globalna Północ. Już dzisiaj ewangelizują ją chrześcijanie Południa, eksportując elementy kultury, spotykane dotychczas tylko w Afryce lub w Ameryce Łacińskiej, oraz zmieniając dotychczasowe wierzenia i praktyki religijne. Chociaż nie istnieje jednolite chrześcijaństwo Południa, podobnie jak nie ma jednolitego chrześcijaństwa europejskiego czy północnoamerykańskiego, w kluczowych sprawach wierzeń i doktryny moralnej w wyłaniającym się światowym (globalnym) chrześcijaństwie będzie zdaje się dominować postawa tradycjonalistyczna i konserwatywna.

Książkę Jenkinsa czyta się z zainteresowaniem, chociaż jej zagęszczona treść nie czyni lektury łatwą. Jak dalece wiarygodne są przewidywania autora, pokaże przyszłość. W każdym razie książka zmusza do refleksji, ujawniając procesy, które w swych generalnych tendencjach wcześniej lub później obejmą Polskę.

Philip Jenkins, "Chrześcijaństwo przyszłości. Nadejście globalnej Christianitas", przeł. S. Grodź SVD, Verbinum 2009.

Ks. prof. Andrzej Bronk SVD (ur. 1938) jest filozofem, religioznawcą, pracownikiem naukowym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.