Nauczyliśmy się mówić – i powtarzaliśmy przy okazji ostatnich obchodów 11 listopada – że Polska odzyskała niepodległość po 123 latach niewoli. To bardzo grube uproszczenie. Nie sposób było świętować w pełni radości odzyskania niepodległości w 1918 r. bez zrozumienia sedna klęski, jakiej doświadczyło polskie państwo w 1795 r. Nie utraciło wówczas niepodległości, tylko przestało istnieć. Niepodległość utraciliśmy o wiele wcześniej. 11 listopada 1918 r. to dzień, w którym Polacy odzyskali jedno i drugie: i państwo, i niepodległość. I dlatego jest to powód do wielkiego świętowania. Bo w 1918 r. moglibyśmy odzyskać na przykład państwo bez niepodległości. Tak jak w państwie bez niepodległości żyliśmy praktycznie przez całe stulecie poprzedzające klęskę 1795 r.

Nasza zbiorowa pamięć jest w tym względzie jednak bardzo wybiórcza – broni się przed przyjęciem tego faktu do wiadomości....