Jeden z badaczy obliczył właśnie, że w ciągu ostatnich 150 tygodni mieliśmy w Polsce ponad 120 poważnych zmian prawa dotyczących wymiaru sprawiedliwości. W minionym tygodniu parlament uchwalił kolejną: nowelizację kodeksu karnego. Zrewidował nie tylko przepisy dotyczące karania pedofilów – w delikatną materię prawa karnego zaingerował znacznie poważniej.

Częste zmiany prawa szkodzą jego stabilności i przejrzystości. Zwłaszcza że ich wprowadzenie odbyło się tak, jak to się zwykle dzieje
w czasie tej kadencji Sejmu: w ciągu kilkudziesięciu godzin i bez dyskusji. Wywołało to krytykę, bo zmienianie kodeksów, najważniejszych po konstytucji aktów prawnych, powinno się odbywać w wymagającej większego namysłu procedurze. Tempo prac znalazło jednak także swoich admiratorów. Jedni się cieszą z zaostrzenia kar, inni twierdzą, że nic ono nie da. Kto ma rację?

Szybkie zmienianie prawa jest jak szybka jazda samochodem – budzi podziw głupich i pozbawionych wyobraźni, a przerażenie mądrych i doświadczonych. Karzemy piratów drogowych, bo wiemy, jak łatwo o błąd w pośpiechu. Jednocześnie zdarza nam się chwalić piratów legislacyjnych, choć zachowują się podobnie. Zmiana prawa musi odbywać się po zdiagnozowaniu, dlaczego nie działają dotychczasowe przepisy, i dokonaniu oceny skutków nowej regulacji. Gdy namysłu zabraknie, rozwagę zastępuje populistyczny odruch, a szybko uchwalone prawo zawiera błędy i jest nieskuteczne. W efekcie w krótkim czasie ponownie musi zostać zmienione. Takie działanie można nazwać legislacją gestów – nie o rozwiązanie społecznego problemu w niej chodzi, ale o sygnał w kierunku społeczeństwa: jestem twardy, zdecydowany i zawsze przede wszystkim działam (nawet jeśli przed działaniem zbyt długo nie myślę).

To nie wysokość kary, ale nieuchronność jej wymierzenia odstrasza potencjalnych przestępców. Pedofil działa z nadzieją, że jego zbrodnia nie wyjdzie na jaw, i robi wszystko, by tak się stało („Tylko nie mów nikomu”). To, czy za przestępstwo grozi mu 12, 18 czy 30 lat więzienia, nie jest kluczowym elementem kalkulacji przestępcy. A zwłaszcza księdza-przestępcy, dla którego sam fakt odkrycia jego czynu oznacza szczególne potępienie. Czy którykolwiek z dotychczas skazanych pedofilów pomyślał: „Gdyby groziło mi o pięć lat więzienia więcej, na pewno bym tego nie zrobił”?  

CZYTAJ WIĘCEJ

KOŚCIÓŁ A PEDOFILIA – SPECJALNY SERWIS „TYGODNIKA” >>>

To nie więzienie przeciwdziała pedofilii, ale kontrola i przejrzystość relacji potencjalnego sprawcy z potencjalną ofiarą. Pedofilię trzeba zwalczać przede wszystkim niedopuszczaniem do okazji, w której może zaistnieć. Potrzeba rozwiązań systemowych: dobrego systemu sygnalizacji, pozwalającego zgłosić fakt napaści, i jasnego określenia obowiązków tego, któremu napaść pedofilską zgłoszono. Potrzeba sankcji dla osób i instytucji, które przez brak procedur doprowadziły do długotrwałego niewykrycia pedofila lub tolerowania jego działań. Podobną konstrukcję mają przepisy o odpowiedzialności zbiorowej firm za korupcję ich pracowników – można z nich teraz skorzystać. 

Kto zaostrza kary za przestępstwa zamiast im systemowo przeciwdziałać, w pewnym sensie zakłada, że przestępstwa będą dalej popełniane. Tak jak ktoś, kto zwiększa karę za zabicie pieszego na pasach, w pewnym sensie zgadza się z tym, że ludzie na pasach będą ginąć. Ten natomiast, kto działa systemowo, ulepszając oświetlenie i oznakowanie przejść, czy też budując przed nimi progi spowalniające, chce śmierci na pasach zapobiec i nie musieć za nią karać. Tyle tylko, że władzy łatwiej jest w populistycznym geście podnieść kary, niż problemem zająć się systemowo.           ©

Marcin Matczak jest prawnikiem, profesorem UW i praktykującym radcą prawnym.