PROF. JERZY SZWAGRZYK: Nie zdemolowały lasów, ale Lasy już tak. Firma zarządzająca jedną czwartą powierzchni Polski nigdy nie była w takim kryzysie. I na to Lasy Państwowe solidnie zapracowały. Od kilku lat są całkowicie zawłaszczane przez Suwerenną Polskę i nawet ludzie z PiS nie mają tam wstępu. Miliardowy Fundusz Leśny, czyli prywatny skarbiec LP, na różne sposoby obsługuje jedną partię zamiast trafiać do budżetu. Dotacje dla kół gospodyń wiejskich, parafii, samorządów, billboardy przy drogach leśnych. Pieniądze z LP są wszędzie tam, gdzie ziobryści mogą zdobyć głosy.
To dramat tego środowiska. Leśnicy zostali ugotowani jak żaby. Część odeszła i dopiero wtedy zaczęła otwarcie mówić. Większość milczy, bo boi się stracić dobrze płatną pracę albo popiera nowe porządki. Ale leśnictwo nie jest monolitem. Znam wielu, którzy w lasach robią naprawdę dobre rzeczy.
Stają przed wyborem: po cichu robić swoje albo głośno zaprotestować i prawdopodobnie nic nie osiągnąć poza zwolnieniem i świadomością, że na ich miejsce może przyjść jakiś niekompetentny głąb z partyjną nominacją. Niestety, to oni zapłacą największą cenę za ostatnie lata. Polityczne kierownictwo odleci na złotych spadochronach, a oni zostaną w skompromitowanej organizacji. Odbudowanie zaufania do Lasów zajmie lata.
Leśnik funkcjonuje trochę jak partyzant. Oczywiście pisze stosy raportów i wypełnia tabelki z wykonaniem planu, ale kierownictwo nie wie, co tak naprawdę robi w terenie.
Z jednej strony można powiedzieć: nie ma zmartwienia, tak miało być. Polskie drzewostany mają specyficzną strukturę wiekową i dzisiaj do eksploatacji wchodzi wiele z tych posadzonych tuż po wojnie. Ta eksploatacja to niekoniecznie wycinki, ale i trzebieże, czyli przerzedzanie. Jeśli wytnie się w lesie co trzecie drzewo, nie widać tego z satelity, ale to właśnie takie zabiegi są największym źródłem drewna w Polsce. Na to nakładają się huragany, gradacje kornika, susze. Tempo cięcia rośnie dużo szybciej, niż się spodziewaliśmy.
Wspominałem o huraganach i innych klęskach. Dawniej powalone w nich drzewa były wliczane do wykonania planu. Po wichurze z 2017 r. w Borach Tucholskich zmieniono tę regułę – teraz tniemy według rozkładu, a oprócz tego wywozimy to, co powalił wiatr czy zabił kornik. Sam system planowania też daje miejsce do nadużyć – dla każdego nadleśnictwa ustala się go raz na 10 lat. Nic nie stoi na przeszkodzie, by większość planu wyciąć w pierwszych dwóch, trzech latach.
Efekt jest taki, że po raz pierwszy od wojny w polskich lasach zaczęło ubywać drewna. W ciągu ostatnich 5 lat wycięliśmy więcej, niż urosło. Ubytek jest niewielki, ale widać odwrócenie trendu.
Na pewno jest to problem dla Lasów Państwowych, które od lat w każdym sporze używają argumentu o rosnącej zasobności polskich lasów. On się właśnie zdezaktualizował. LP jeszcze się do tego nie odniosły, nie słyszałem żadnej nowej narracji. Dodatkowo w publikowanych raportach pojawił się nowy podstęp, który umknął nawet uwadze ekspertów. Przyrost drewna w lasach podaje się wraz z korą, a ilość wyciętego – już bez kory. Ciężko nie podejrzewać o celowe zaciemnianie obrazu. Różnica jest niebagatelna: jeśli bez kory pozyskaliśmy 42,2 mln m sześc., to z korą będzie ponad 50 mln.
Mimo to dla mnie same dane nie są powodem do paniki. Nikt nie powiedział, że zasobność ma rosnąć bez końca. Nie sam wynik jest powodem do niepokoju, tylko jak on jest osiągany.
Tak. I to niestety jest dużo trudniejsze, bo wymaga gruntownej reformy LP. Rządy Zjednoczonej Prawicy nie zdewastowały lasów w Polsce, ale pozostawią po sobie punktowe i bolesne straty w najcenniejszych miejscach. Mamy i sosnowe, sztucznie nasadzone plantacje o niskiej wartości przyrodniczej, i tereny, które mogłyby i powinny być parkami narodowymi czy rezerwatami. A Lasy próbują zarządzać nimi dokładnie tak samo.
To najważniejszy certyfikat dla drewna i gospodarki leśnej. Bez niego zamyka się droga do większości europejskich firm. Polski tartak kupując drewno bez FSC nie ma szans sprzedać go np. do Ikei, jednego z największych graczy na rynku.
Bo musiałyby iść na ustępstwa, wpuszczać niezależne kontrole i zapewne w konsekwencji – trochę mniej zarobić. Ale chyba nie o pieniądze tu idzie ani nawet o próbę wprowadzenia jakiejś rabunkowej gospodarki leśnej, bo przecież FSC przez lata w prawie całej Polsce funkcjonował i drewna nie brakowało. Rezygnacja z niego też nie spowoduje od razu przyrodniczej katastrofy. Myślę, że stawką jest opacznie rozumiana suwerenność: żeby żaden zagraniczny certyfikat nie ustalał, jak mamy ciąć nasze świerki i sosny. Dzisiaj LP same robią plany, same je realizują, same siebie kontrolują – i tak ma pozostać.
I to duże, bo LP sabotują spory sektor polskiej gospodarki. Nasza branża drzewna wielokrotnie swoją wartością przewyższa samo leśnictwo. Teraz okazuje się, że drewno z Polski coraz częściej ląduje np. w Chinach, gdzie nikt o certyfikaty nie pyta. Oczywiście nie eksportują go same Lasy, tylko pośrednicy, ale fakty są takie, że wypuszczamy z kraju nieprzetworzony surowiec, zamiast na nim naprawdę zarobić.
Cieszę się, że takie pomysły się pojawiają. Mamy gotowe naukowe opracowania, które pokazują, gdzie powiększać i tworzyć nowe parki narodowe, które dzisiaj zajmują mniej niż 1 procent kraju. Jesteśmy przygotowani, żeby potroić ich powierzchnię. Kolejny postulat to wyłączenie części lasów z produkcji drewna.
Na razie to uchwała, do której brakuje przepisów wykonawczych. Nie wierzę w 20 ani nawet w 10 procent. Patrząc na opór przeciwko NRL w całej Europie, czeka nas jeszcze wiele kompromisów. Finalny efekt będzie mniej radykalny, ale będzie. Szkoda, że Lasy Państwowe i politycy nie przyjmują tego do wiadomości. Dla nich to jest zerojedynkowy spór: albo odrzucimy NRL w całości, albo czeka nas katastrofa gospodarki leśnej. Jedyną widoczną reakcją jest: ciąć, zanim zabronią.
Może być tak jak z obszarami Natura 2000. Najpierw przez lata ignorowaliśmy ten program, a gdy goniły nas terminy, w ciągu pół roku wrzuciliśmy do tego worka na chybił-trafił nawet parki krajobrazowe, bo akurat były pod ręką. Boję się, że teraz będzie tak samo, a z drugiej strony – paradoksalnie może to polskim lasom pomóc. Powszechne zainteresowanie tym tematem spowodowało, że ogromną pracę wykonują dzisiaj organizacje pozarządowe, dokumentując obszary warte ochrony. I gdy okaże się, że pusty worek trzeba nagle zapełnić – ich pomysły mogą być jedynymi na stole. ©℗
Prof. JERZY SZWAGRZYK – biolog, kierownik Katedry Bioróżnorodności Leśnej Wydziału Leśnego Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie.
Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Masz konto? Zaloguj się
365 zł 95 zł taniej (od oferty "10/10" na rok)
