Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Ten napis, umieszczony pod zdjęciem papieża Piusa XII w Muzeum Holokaustu Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie, stał się w ostatnich dniach przyczyną dyplomatycznego napięcia między Watykanem a Izraelem. Nuncjusz apostolski w Izraelu abp Antonio Franco zapowiedział, że nie przybędzie na uroczystości ku czci ofiar Zagłady 16 kwietnia (w obchodach Dnia Shoah tradycyjnie uczestniczy cały korpus dyplomatyczny akredytowany przy rządzie izraelskim).
W liście do kierownictwa Muzeum nuncjusz napisał, że szanuje męczenników Holokaustu, ale szanuje także pamięć Piusa XII. - Nie pójdę więcej do Yad Vashem, jeśli napis pod zdjęciem nie zostanie zmieniony - powiedział dziennikarzom. W wywiadzie dla brytyjskiego "Guardiana" dodał, że takie potraktowanie pamięci papieża czasów II wojny światowej uwłacza uczuciom nie tylko jego własnym, ale i katolików na całym świecie. W zeszłym roku w tej samej sprawie protest wyraził poprzedni nuncjusz abp Pietro Sambi, obecnie przedstawiciel Stolicy Apostolskiej w USA.
12 kwietnia, wkrótce po ogłoszeniu decyzji abp. Franco, Yad Vashem wydało oświadczenie: "Jesteśmy zszokowani i rozczarowani, że przedstawiciel Watykanu postanowił nie uczcić pamięci Holokaustu". Dyrektorzy tamtejszego Muzeum dodali, że "niespotykaną rzeczą jest używanie nacisków dyplomatycznych w kwestiach badań historycznych".
***
Postać Piusa XII (pontyfikat 1939-58) budzi kontrowersje wśród historyków i publicystów nieprzerwanie od zakończenia II wojny światowej. Papieża, którego proces beatyfikacyjny właśnie się toczy, oskarża się o zachowywanie milczenia wobec Holokaustu. Brak zdecydowanych działań ze strony Watykanu miał przyczynić się do niechęci całego katolickiego duchowieństwa do pomagania prześladowanym Żydom. Papieżowi zarzuca się również tajony antysemityzm, którego dowody znajdują się rzekomo w jego prywatnych dziennikach.
Tymczasem na światło dzienne wychodzi coraz więcej świadectw zaprzeczających "czarnej legendzie" - jak oskarżenia pod adresem Piusa XII nazwał postulator jego procesu o. Peter Gumpel. W marcu dziennikarze włoskiego dziennika "La Repubblica" odkryli w archiwach niemieckiej Stasi dokumenty z czasów Trzeciej Rzeszy, z których wynika, że niemiecki wywiad wiedział z przechwytywanej korespondencji papieża o jego inicjatywach ratowania Żydów i silnej niechęci do narodowego socjalizmu. Hitlerowscy dygnitarze mieli nazywać Piusa XII wrogiem Niemiec.
W sierpniu ub.r. włoski miesięcznik "30Giorni" opublikował sensacyjne wnioski płynące z lektury nieznanego wcześniej dziennika rzymskiej augustianki. Zakonnica wspomina, że Pius XII nakazał przełożonej jej klasztoru ukrywać za klauzurą prześladowanych Żydów. Podobne polecenie dostały także inne włoskie klasztory.
Co ciekawe, głosy broniące papieża nie są rzadkie wśród samych Żydów. Po śmierci Piusa XII w 1958 r. premier Izraela Golda Meir nazwała go "sługą pokoju", a w liście przesłanym do Rzymu napisała, że "jego głos w czasach nazizmu był jasny i stawał w obronie ofiar". W 2005 r. w USA ukazała się głośna książka "The Myth of Hitler's Pope" autorstwa rabina Davida G. Dalina, politologa, profesora Uniwersytetu Ave Maria na Florydzie. Naukowiec przytacza liczne dokumenty dowodzące zaangażowaniu papieża w ratowanie Żydów, m.in. protest wystosowany w 1943 r. do niemieckiego ambasadora w Watykanie przeciw deportacji rzymskich Żydów do Auschwitz. Według Dalina ambasador wydał rozkaz wstrzymania transportów. Amerykański rabin proponuje, by Piusa XII uhonorować medalem "Sprawiedliwy wśród narodów świata" - przyznawanym przez Yad Vashem.
Obecnie wielu historyków zgadza się, że w obliczu Shoah Pius XII zachowywał milczenie jedynie na płaszczyźnie oficjalnych wystąpień i czynił to z powodów taktycznych, by "po cichu" chronić Żydów. Kard. Tarcisio Bertone, watykański sekretarz stanu, w styczniu 2007 r. przypomniał, że po zakończeniu wojny tysiące Żydów pragnęły podziękować papieżowi za jego interwencje i obraną strategię. Postulator o. Gumpel twierdzi, że dzięki działaniom Piusa XII uratowało się ponad pół miliona Żydów.
***
Rzeczniczka Yad Vashem Iris Rosenberg stwierdziła, że ekspozycja Muzeum "przedstawia taką prawdę historyczną o Piusie XII, jaka obecnie jest znana badaczom". Instytut nie zamierza na razie zmieniać podpisu umieszczonego w 2005 r. pod zdjęciem Piusa XII. Kierownictwo podkreśliło jednak w oświadczeniu z 12 kwietnia otwartość na wyniki nowych badań. Yad Vashem jest gotowy do ich podjęcia i "z przyjemnością" zbada archiwa Piusa XII, ale oczekuje od Watykanu dopuszczenia do całej dokumentacji z czasów wojny. Nadzieję na porozumienie "w dialogu i badaniach" wyraził również abp Franco.
Dotychczas Watykan oddał do dyspozycji uczonych jedynie zasoby archiwalne sięgające roku 1939. Dokumenty z lat wojny pozostają historykom nieznane.
