ID.UJ: Uniwersytet przyszłości

Rewolucje często wymagają czasu. Zmiany w złożonych strukturach społecznych czy choćby ludzkiej wiedzy mogą lokalnie być nagłe i niespodziewane, ale w większej skali nie następują od razu. Najwyraźniej natura lubi działać na drodze mozolnej, długotrwałej ewolucji.

Można jednak także powiedzieć, że nie ma ewolucji bez rewolucji. Pokarmem dla powolnych procesów ewolucyjnych jest zmienność genetyczna. W kontekście zmian społecznych i rozwoju wiedzy zmienność opiera się na tworzeniu nowych, często właśnie rewolucyjnych idei. Niektóre okazują się na tyle płodne, że trafiają do krwiobiegu kultury. Bez takich rewolucyjnych idei ewolucja struktur społecznych byłaby niemożliwa.

Cztery razy I

W 2019 r. Uniwersytet Jagielloński został jednym z laureatów prestiżowego konkursu ówczesnego Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza”. Uzyskane środki finansowe – zwiększenie subwencji ministerialnej o 10 proc. do 2026 r. – wykorzystywane są do realizacji ambitnego, a w niektórych aspektach może i rewolucyjnego planu. Ogólne cele programu „Inicjatywa Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim” (ID.UJ) są rzeczywiście ambitne, ale standardowe: zwiększenie wpływu prowadzonych na uczelni badań na światową naukę, intensyfikacja współpracy z najlepszymi zagranicznymi ośrodkami naukowymi, podniesienie jakości i unowocześnienie procesu dydaktycznego czy też rozbudowa narzędzi umożliwiających pracownikom Uczelni rozwój kompetencji zawodowych. Jednak już założony sposób realizacji tych celów ma innowacyjny charakter.

Głównym zadaniem programu ID.UJ jest dalszy rozwój ekosystemu badawczego Uniwersytetu Jagiellońskiego poprzez wyposażenie go w zbiór narzędzi i formatów działań, które umożliwić mają stworzenie prawdziwie nowoczesnego uniwersytetu badawczego. Ale za tym dobrze określonym działaniem kryje się misja co najmniej równie ważna, choć dużo trudniejsza do skwantyfikowania i uchwycenia w dobrze zdefiniowanych wskaźnikach: zmiana kultury badawczej Uczelni.

Kluczowa w tym kontekście jest nadrzędna dla całego programu zasada 4 razy I: internacjonalizacji, interdyscyplinarności, innowacyjności i integralności.

Internacjonalizacja ma stać się niezbywalną częścią wszelkich podejmowanych przez Uczelnię działań: od badań i dydaktyki, poprzez oddziaływanie z otoczeniem społeczno-gospodarczym, aż po wypracowywanie wspólnych standardów zarządczych. W duchu tej zasady ID.UJ wspiera przedsięwzięcia prowadzące do trwałych, wielowymiarowych partnerstw międzynarodowych. Takich jak współpraca z 10 wiodącymi uczelniami europejskimi w ramach Zrzeszenia Uniwersytetów Una Europa.

Una Europa tworzy wspólną strategię badań i współpracy w wykorzystaniu infrastruktury badawczej, rozwoju kapitału ludzkiego, a także wprowadza w życie innowacyjne formaty dydaktyczne, takie jak pierwsze w historii Europy wspólne studia na poziomie licencjackim w zakresie europeistyki oraz zrównoważonego rozwoju.

Interdyscyplinarne badania naukowe możliwe są tylko wtedy, gdy naukowcy reprezentujący różne dyscypliny, a nawet dziedziny nauki wspólnie, z pomocą metod właściwych ich naukom oraz w ciągłym dialogu, zmagają się z tym samym zespołem problemów. W ramach ID.UJ interdyscyplinarną współpracę wspiera wyznaczenie siedmiu priorytetowych obszarów badawczych (POB).

Innowacyjność uniwersytetu musi mieć wiele wymiarów. Nie chodzi tylko o nowe wynalazki techniczne, ale także o znajdowanie rozwiązań problemów społecznych – od metod dydaktycznych, przez rozwiązania prawne, modele współpracy pomiędzy ważnymi aktorami społecznymi – np. administracją samorządową i organizacjami pozarządowymi – aż po propozycje kształtu i organizacji społeczeństwa przyszłości. Ze środków ID.UJ tworzony jest m.in. nowy system komunikacji naukowej Uniwersytetu, obejmujący nowoczesne formaty prezentacji osiągnięć naukowych pracowników Uczelni, popularyzację nauki i edukację masową. Stworzono także nowe przestrzenie dla współpracy z otoczeniem społeczno-gospodarczym, w tym Business Idea Center oraz Przestrzenie Kreatywnej Współpracy – system rozsianych po wydziałach Uczelni miejsc, w których ludzie Uniwersytetu mogą spotkać się i rozwijać wspólne projekty z partnerami społecznymi.

Wreszcie, uczelnia powinna działać zgodnie z zasadą integralności, która dotyczy ścisłych związków z prowadzeniem badań naukowych, dydaktyką i współpracą z otoczeniem społeczno-gospodarczym, czyli tym, co określa się mianem trzech misji uniwersytetu. Tworząc programy studiów, można przewidywać możliwość włączenia studentów w prace grup badawczych; a projektując badania naukowe warto zastanawiać się, w jaki sposób informować o nich i ich znaczeniu szeroką publiczność. Angażując się w działania w ramach otoczenia społeczno-gospodarczego, trzeba w pełni brać pod uwagę potencjał, jaki reprezentują naukowcy i studenci.

Rewolucja czy ewolucja?

Realizacja celów programu ­ID.UJ przebiega na trzech poziomach. Na poziomie ogólnouniwersyteckim tworzone są rozwiązania – np. narzędzia cyfrowe – które ułatwiać mają podejmowanie wyzwań badawczych. Na poziomie poszczególnych wydziałów i innych jednostek alokowane są środki, które ułatwiają pracownikom naukowym, doktorantom i studentom podejmowanie własnych inicjatyw, zarówno w zakresie badań naukowych, jak i innych wymiarów misji uniwersytetu. Te działania o charakterze oddolnym uzupełnione są systemem Projektów Flagowych.

Program ID.UJ ma już na koncie sporo sukcesów, zarówno tych łatwo policzalnych (powszechny udział pracowników UJ w działaniach ID.UJ, kilkadziesiąt rozstrzygniętych konkursów na minigranty, wyłonienie prestiżowych Projektów Flagowych, utworzenie Przestrzeni Kreatywnej Współpracy i Business Idea Center, stworzenie nowych narzędzi informatycznych wspierających prowadzenie badań naukowych, inwestycje w nowoczesną infrastrukturę sprzętową), jak i tych trudniej może uchwytnych, ale równie ważnych (przełamywanie barier dyscyplinowych i między jednostkami, nabywanie know-how w odniesieniu do prowadzenia badań interdyscyplinarnych, szersze uwzględnienie perspektywy międzynarodowej w planowanych badaniach naukowych, uwzględnianie wszystkich aspektów misji uniwersytetu w podejmowanych działaniach).

Ale zmiany, które założone zostały w programie ID.UJ, nawet jeśli brzmią rewolucyjnie, wymagają czasu i powolnej ewolucji. Prawdziwe owoce tego programu poznamy dopiero w pespektywie wielu lat, gdy – miejmy nadzieję – Uniwersytet Jagielloński stawać się będzie nowoczesną, innowacyjną uczelnią badawczą przyszłości.

Więcej informacji o programie Inicjatywa Doskonałości – Uniwersytet Jagielloński na stronie id.uj.edu.pl

PRIORYTETOWE OBSZARY BADAWCZE

zostały wyznaczone z myślą o najważniejszych wyzwaniach naukowych i cywilizacyjnych.

HERITAGE

Ten obszar integruje badania w zakresie dziedzictwa kulturowego i tradycji, pamięci społecznej i historii, tworząc platformę współpracy dla reprezentantów wielu nauk humanistycznych i społecznych. Stawia pytania o obecność „przeszłości w teraźniejszości” i pokazuje, w jaki sposób lokalny, narodowy, regionalny i globalny wymiar dziedzictwa zależy od procesów zachodzących we współczesnym świecie.

FUTURESOC

Obszar ukierunkowany na badania dotyczące krótko- i długoterminowych zmian społecznych, m.in. wywołanych rozwojem nowoczesnych technologii (w tym zarówno biotechnologii, jak i technologii informatycznych), a także zmian wynikających z wpływu badań empirycznych, w tym kognitywistyki i nauk behawioralnych, na kategorie pojęciowe, metodologię i modele stosowane w naukach społecznych.

ANTHROPOCENE

Obszar skupiony na badaniu zmian, które zachodzą w ziemskich systemach. Jest odpowiedzią społeczności naukowej na współczesne globalne problemy i zagrożenia. Jego celem jest przełamywanie barier między dyscyplinami i wyłonienie grupy ekspertów w dziedzinie klimatu, środowiska, energetyki, polityk społecznych, którzy mogliby prowadzić interdyscyplinarne badania i proponować nowe rozwiązania.

QLIFE

Obszar badań nad chorobami społecznymi i cywilizacyjnymi (m.in. układu nerwowego, krążenia, metabolicznymi, onkologicznymi), zdrowiem reprodukcyjnym i medycyną regeneracyjną. Jego pełna nazwa to „Jakość badań dla jakości życia”. Celem tego obszaru jest stworzenie pełnej ścieżki translacji naukowej, czyli przekładania wyników badań podstawowych na zastosowania medyczne – nowe terapie, procedury i leki.

BIOS

Obszar integrujący badania w dziedzinie biologii strukturalnej, genomiki i proteomiki, bioinformatyki, biologii komórki, biologii systemów, biologii ewolucyjnej i bioróżnorodności. Mają one prowadzić do głębszego zrozumienia procesów zachodzących na każdym poziomie funkcjonowania organizmu – od molekuł budujących związki występujące w komórkach, aż po działanie organizmu w środowisku przyrodniczym i społecznym.

SCIMAT

Rozwój technologii opiera się m.in. na poszukiwaniu i opracowywaniu nowych materiałów, zapewniających oszczędność energii, większą wytrzymałość, oraz ich zastosowaniu w nowoczesnych technologiach produkcji. Działania prowadzone są w dziedzinach: materiałów nanostrukturalnych, materiałów związanych z wytwarzaniem i gromadzeniem energii oraz materiałów na potrzeby biotechnologii i medycyny, a także rozwoju modeli teoretycznych i narzędzi matematycznych.

DIGIWORLD

Obszar obejmujący badania związane z przełomem cyfrowym: rozwojem technologii cyfrowych i wywołanymi przez ten rozwój zmianami społecznymi, wielkimi zbiorami zdigitalizowanych danych oraz pozwalającymi je przetwarzać, analizować i modelować metodami sztucznej inteligencji. To obszar wizjonerskich badań podstawowych, interdyscyplinarnych zastosowań i tworzenia technologii cyfrowych, który wymaga ambitnej współpracy międzydziedzinowej.