Dni Judaizmu 2017

​Jest kilka tłumaczeń tych słów: „uwiodłeś mnie Panie, a ja pozwoliłem się uwieść” (Biblia Tysiąclecia); „namówiłeś mię Panie! a dałem się namówić” (Biblia Warszawska). Gdy spojrzymy na ten wers w tłumaczeniach angielskich, czytamy: „O Panie, uwiodłeś mnie, i jestem uwiedziony”. W starszym przekładzie anglojęzycznym pojawia się zaskakujący dla zwykłego czytelnika zwrot: „O Panie, zwiodłeś mnie (deceive), a ja dałem się zwieść”. Gdzie indziej: „O Panie, oszukałeś mnie, a ja dałem się oszukać”.

Ważne są nie tylko te pierwsze słowa, ale również ich rozwinięcie, o którym organizatorzy Dni Judaizmu już nie wspominają: „pochwyciłeś mnie i przemogłeś”. W oryginale użyte jest tu słowo hebrajskie (w czasie przeszłym) pita, co oznacza skusić, uwieść, zwodzić, nęcić, wabić. Słowo pita pojawia się w rozdziale z Księgi Rodzaju, gdzie jest mowa o wężu kuszącym kobietę. W Księdze Wyjścia mowa jest o uwiedzeniu dziewczyny. Typowy kontekst użycia w Torze i w księgach prorockich słowa pita jest seksualny.

Rabin Abraham Joshua Heschel w swojej znakomitej książce „Prorocy” pisał: „Słowa, jakimi posłużył się Jeremiasz, by opisać wpływ Boga na jego życie, są pojęciami wziętymi ze słownika prawniczego Biblii i odnoszą się do uwiedzenia oraz gwałtu”. Inny teolog (protestancki) pisał, że choć Bóg porwał go do swej misji częściowo pod przymusem, częściowo wbrew jego woli, to słowa Jeremiasza ukazują go jako zawstydzoną dziewczynę, która znalazła się w godnej pożałowania sytuacji. Dorosły już wówczas mężczyzna, który od wczesnej młodości pełnił funkcję prorocką, stawia bardzo mocny zarzut Bogu. Zdaje się, że Jeremiasz uważa, iż jego Pan przekroczył granice wyznaczone w Przymierzu. Te słowa pokazują proroka bezsilnego, pochwyconego i pokonanego; kogoś, kto głosi Słowo, ale czyni to pod przymusem. Trudno o bardziej przejmujący wyraz sprzeciwu proroka.

Ważny jest oczywiście kontekst jego słów. Kapłan Paszchur – o czym mowa kilka wersów wcześniej – kazał proroka wychłostać i zakuć w dyby. Jeremiasz wołał: „stałem się pośmiewiskiem na co dzień”, „słowo Pańskie stało się hańbą”, „wszyscy moi przyjaciele czyhają na mój upadek” (Jr 20, 7. 8. 10). Ale czym innym jest czuć się i być opluwanym, deptanym, poniżanym przez bliźnich, a czym innym niemal wyklinać Boga, nie przestając mu zarazem służyć, nie ustając w swojej misji prorockiej.

Niepojęte są słowa Jeremiasza. Krzyczą bólem. Wiemy oczywiście, że gwałt ma tu wymiar metaforyczny, że słowo „uwieść” nie ma nic wspólnego z miłością i oczarowaniem, jak to by nasza dzisiejsza wrażliwość językowa podpowiadała. Jeremiasz, podobnie jak wcześniej prorocy Mojżesz, Hiob czy Jonasz, buntuje się przeciw Bogu, odmawiając Mu swej służby. Ona go (i ich) przerasta. Skazuje na samotność i najgłębszą trwogę. Może o tym właśnie jest ten wers wybrany na tegoroczne Dni Judaizmu. ©