Mojżesz i Jeremiasz

Obce armie nie będą pustoszyć kraju. Sprawiedliwi będą wydawali sądy. Tak poucza Adonaj na koniec Księgi Kapłańskiej. A gdyby ktoś nie usłuchał nakazów, będzie wytępiony. Zawsze jednak skory do pokuty grzesznik, przez wzgląd na pamięć o Abrahamie, Jakubie, może liczyć na wybaczenie i powrót do kręgu przymierza. Nauka zdaje się być mocna. Tej części Tory towarzyszy haftara z Księgi Jeremiasza.

Trzeba najpierw powiedzieć, co to jest haftara. Fragment z Proroków odczytuje się w szabat, już po czytaniu Tory. Tę pierwszą czyta się ze zwojów, a haftarę można czytać z wydrukowanej książki. Wprowadzenie drugiego czytania ma swoją długą historię i związane jest – tak powiadają uczeni – z pojawieniem się sekty Samarytan. Ci uznawali tylko Torę, a resztę Biblii mieli co najwyżej za wzniosłą literaturę. Wierni wyznawcy judaizmu w ten sposób odróżniali się od pobratymców. Inni twierdzą, że ten obrzęd zaczął się wtedy, gdy Rzymianie zakazali czytania Pięcioksięgu i zamiast tego czytano pisma prorockie. Potwierdzeniem istnienia takiego dawnego już obyczaju są słowa św. Pawła i św. Łukasza (w obu przypadkach mowa jest o odczytywaniu Praw oraz Proroków). Haftarze oczywiście towarzyszą stosowne błogosławieństwa, a wierni w Polsce śledzą jej tekst już w polskim tłumaczeniu.

Do tej części Tory przypisany jest fragment z Księgi Jeremiasza, proroka wybranego, jeszcze gdy znajdował się w łonie matki. Tego, który wzbraniał się przed swoją misją, bo uważał, że jest za młody i brak mu językowych uzdolnień. Wyszło dzieło niezwykłe, które w tym czytaniu Tory zaczyna się od przejmujących słów: „Grzech Judzki napisany jest piórem żelaznym, a ostrym diamentem wyryty jest na tablicy serc, i na rogach ołtarzy waszych” (Jr 17, 1). Cały ten fragment mówi o zaufaniu do Boga i zwodniczym zaufaniu do siebie czy do bliźnich. Nakazuje, by czcić szabat, i obiecuje, że zbada On serca i nerki, „tak abym każdemu oddał według drogi jego, i według owocu spraw jego”. Metafory Jeremiasza dawniej i dzisiaj brzmią tak samo pięknie i wyraziście. Wzięte są wprost z izraelskich krajobrazów.

Do czego sprowadzają się nauki z Tory i głośne pouczenia Jeremiasza? Najważniejsze są – powiadają rabini – mozolne studia nad Torą. Pouczenie „jeśli w ustawach chodzić będziecie” jest po trzykroć powtórzone. Oznacza, a tak je czytają komentatorzy, że należy się trudzić badaniem słów nie dla wiedzy, nie dla erudycji, ale po to, by nimi żyć. Nie powinno się dopuścić do tego, żeby między studiami a służbą Bogu pojawiła się przepaść. To pouczenie znaleźć można w Talmudycznych Sentencjach Ojców. Nauka ma przemieniać człowieka. Inaczej nie można się spodziewać nagród w czasie, jaki kiedyś nadejdzie. Wierny student pism, zmieniając się wewnętrznie, powinien też zobaczyć, jak Bóg widzi świat, i spróbować swój obraz rzeczywistości przybliżyć do wizji Adonaj.

Z tym pouczeniem rabinów i mędrców warto wyruszyć do kolejnej księgi – Księgi Liczb, opowiadającej zdarzenia drugiego roku wędrówki przez pustynię. ©