B

Balcerowicza reformy - pakiet ustaw przygotowanych jesienią 1989 r. przez wicepremiera i ministra finansów w rządzie Mazowieckiego, Leszka Balcerowicza, zakładający generalne urynkowienie gospodarki (dotychczas działającej na zasadach centralnego planowania).

Bonhoeffer Dietrich (1906-45) - teolog i pastor luterański, który jako jeden z nielicznych chrześcijan niemieckich otwarcie przeciwstawił się systemowi nazistowskiemu, stracony w kwietniu 1945 r.

F

"Fronda" - potoczne określenie grupy działaczy Stowarzyszenia PAX, tworzących wewnętrzną opozycję wobec Bolesława Piaseckiego. Należeli do niej: Stefan Bakinowski, Rudolf Buchał, Zygmunt Drozdek, Tadeusz Mazowiecki, Tadeusz Myślik, Ignacy Rutkiewicz, Wojciech Wieczorek i Janusz Zabłocki. "Frondyści" zostali we wrześniu 1955 r. zawieszeni przez władze PAX-u, a następnie sami odeszli z organizacji.

G

Głodówka w kościele św. Marcina w Warszawie - akcja protestacyjna podjęta w maju 1977 r. celem wymuszenia zwolnienia aresztowanych na fali protestów po śmierci Stanisława Pyjasa (7 maja 1977 r.) działaczy opozycji. Rzecznikiem głodujących był Mazowiecki.

J

Jaworski Seweryn - działacz "Solidarności", członek zarządu regionu Mazowsze, internowany w stanie wojennym. Legenda głosi, że gdy w "internacie" spotkał się z Mazowieckim, miał go przywitać słowami: "A nie mówiłem, panie Tadeuszu, że trzeba było ostrzej?", na co Mazowiecki miał odpowiedzieć: "A nie mówiłem, panie Sewerynie, że trzeba było mądrzej?".

K

KIK warszawski - Klub Inteligencji Katolickiej w Warszawie założony w 1957 r. Pierwszym prezesem był Jerzy Zawieyski, a po nim m.in. Konstanty Łubieński, Andrzej Święcicki, Andrzej Wielowieyski.

Kreska, właściwie linia - fragment z exposé sejmowego premiera Mazowieckiego: "Przeszłość odkreślamy grubą linią. Odpowiadać będziemy jedynie za to, co uczyniliśmy, by wydobyć Polskę z obecnego stanu załamania". Potocznie rozumiana jako zapowiedź bezkarności dla byłych komunistów w III RP, w intencji Mazowieckiego oznaczała tyle, że jego rząd nie bierze odpowiedzialności za decyzje podjęte przez władze PRL.

Krzyżowa - miejscowość na Dolnym Śląsku, gdzie w czasie II wojny światowej w majątku hrabiego Moltkego spotykali się uczestnicy niemieckiej opozycji antyhitlerowskiej. W listopadzie 1989 r. w Krzyżowej odprawiono Mszę pojednania, w której uczestniczyli, przekazując sobie pamiętny znak pokoju, premier Mazowiecki i kanclerz RFN Helmut Kohl.

Kutuzow Michaił (1745-13) - rosyjski marszałek i strateg, autor zwycięstwa armii rosyjskiej w 1812 r. nad wojskami Napoleona. Kutuzow wciągnął Napoleona w głąb Rosji, następnie wyprzedził go manewrem okrążającym i pobił pod Berezyną. Mazowiecki zwykł odwoływać się do tej postaci, podkreślając znaczenie cierpliwości, rozwagi i planowania strategicznego w walce, także politycznej.

L

Laski - wieś w okolicach Warszawy. W 1922 r. s. Elżbieta Róża Czacka założyła tu zakład opiekuńczy dla dzieci niewidomych, prowadzony przez siostry franciszkanki Służebnice Krzyża. Z dziełem Lasek związane są m.in. nazwiska ks. Władysława Korniłowicza i ks. Antoniego Marylskiego. Było to także miejsce spotkań i refleksji katolików i nie-katolików, m.in. Jerzego Zawieyskiego, Antoniego Słonimskiego czy ks. Jana Zieji (wszyscy trzej zostali pochowani na tamtejszym cmentarzu). W Laskach Mazowiecki pisał swe exposé sejmowe w 1989 r.

M

Mounier Emmanuel (1905-50) - francuski filozof, publicysta i działacz katolicki, założyciel pisma "Esprit", głoszącego konieczność głębokiej odnowy katolicyzmu w duchu personalistycznym, w tym jego otwarcia na nowoczesne prądy ideowe, prekursor Soboru Watykańskiego II. Opowiadał się za zerwaniem z kapitalizmem, z wyrozumiałością traktował komunizm.

P

Papierosy - podstawowy atrybut Mazowieckiego. Gdy Mazowiecki się zaciąga, zaciąga się całym sobą.

PAX - pełna nazwa: Stowarzyszenie PAX; ugrupowanie katolickie założone w 1945 r. przez Bolesława Piaseckiego, początkowo funkcjonowało pod nazwą grupa "Dziś i Jutro" (od tytułu jej organu prasowego). Źródła ideowe PAX-u wywodzą się z przedwojennego ONR-Falanga (skrajnie nacjonalistycznej organizacji młodzieżowej związanej z Narodową Demokracją) i z konspiracyjnej Konfederacji Narodu w czasie okupacji. Piasecki, aresztowany przez Sowietów w 1944 r., odzyskał wolność w 1945 r. po rozmowach z generałem NKWD Iwanem Sierowem. Ideą polityczną PAX-u była tzw. wieloświatopoglądowość, oznaczająca, że w ustroju komunistycznym katolicy powinni być dopuszczeni do współrządzenia z marksistami. W rzeczywistości PZPR traktowała PAX nie jak partnera, ale narzędzie wpływów wśród katolików. PAX zapewnił sobie jednak pewien stopień niezależności organizacyjnej, m.in. dzięki zbudowanemu z czasem imperium gospodarczemu. Instytut Wydawniczy PAX opublikował wiele cennych pozycji z zakresu historii, filozofii i literatury.

Personalizm - kierunek filozoficzny zainspirowany m. in. pracami Jacquesa Maritaina, a najdobitniej sformułowany przez Mouniera, głoszący prymat osoby ludzkiej i jej godności.

"Piekło polskie", właściwie "polskie piekło" - termin użyty przez premiera Mazowieckiego wiosną 1990 r., gdy po pierwszych protestach społecznych związanych z kosztami reform Balcerowicza ruszyła ostra kontestacja polityczna wobec rządu, która jesienią tego roku przekształciła się w tzw. wojnę na górze. Mazowiecki mówił, że obawia się, żeby spokojnego przebiegu transformacji nie zastąpiły spory gwałtowne i niemerytoryczne.

Preambuła do konstytucji z 1997 r. - tekst wymyślony przez Stefana Wilkanowicza i opublikowany pierwotnie w "Tygodniku Powszechnym" jako "Moja preambuła", po modyfikacjach zgłoszony przez Mazowieckiego jako kompromisowa propozycja. Zaakceptowany przez obie strony konfliktu, walnie przyczynił się do uchwalenia konstytucji.

S

Sowa - typ psycho-biologiczny; człowiek, którego zegar biologiczny skazuje na wielką aktywność późnym wieczorem i marną wegetację przed południem. Mazowiecki, który jest takim typem, chętnie przeciągał posiedzenia Rady Ministrów do godzin nocnych.

"Spiesz się powoli" - tytuł artykułu Mazowieckiego w "Tygodniku Solidarność". Była to odpowiedź na artykuł Adama Michnika w "Gazecie Wyborczej", pt. "Wasz prezydent, nasz premier" z lipca 1989 r. Mazowiecki oceniał, że "Solidarność" nie jest gotowa do przejęcia władzy.

Strzelecki Jan (1918-88) - socjalista, działacz PPS-u i ZNMS-u, twórca koncepcji socjalistycznego humanizmu. Marksista, ale zwolennik pluralizmu. Z czasem związał się z opozycją demokratyczną. W sierpniu 1980 r. członek Komisji Ekspertów przy MKS w Gdańsku.

"Spinacz" - potoczne określenie Mazowieckiego, który zarówno w Unii Demokratycznej, jak i w Unii Wolności pełnił rolę osoby jednoczącej różne nurty polityczne w partii.

Sprawozdawca specjalny - właściwie sprawozdawca Komisji Praw Człowieka ONZ ds. byłej Jugosławii. Funkcja, jaką pełnił Mazowiecki w latach 1992-95, polegająca na dostarczaniu ONZ-owi rzetelnej wiedzy o przebiegu konfliktów na Bałkanach, wywołanych wojnami rozpętanymi przez Serbię przeciw Chorwacji i Bośni, a przejawiającymi się w masowym łamaniu praw człowieka, m.in. tzw. czystkami etnicznymi na terenach mieszanych narodowościowo.

Ś

Śmierć rzekoma w 1981 lub 1982 r. - wiadomość o śmierci Mazowieckiego podczas jego internowania na przełomie 1981 i 1982 r. dotarła na Zachód na podstawie pogłosek z Polski (w stanie wojennym obowiązywała drakońska cenzura). Na tę wieść Mszę żałobną odprawił arcybiskup Paryża kard. Jean-Marie Lustiger.

U

Unia Demokratyczna - partia polityczna założona przez Mazowieckiego w 1991 r.

z połączenia Frakcji Prawicy Demokratycznej i Ruchu Obywatelskiego Akcja Demokratyczna. Wokół UD utworzono w 1992 r. koalicję rządową z premierem Hanną Suchocką.

Unia Wolności - partia powstała w 1995 r. z połączenia Unii Demokratycznej i Kongresu Liberalno-Demokratycznego. Pierwszym przewodniczącym UW był Mazowiecki, po nim przewodzili: Leszek Balcerowicz, Bronisław Geremek i Władysław Frasyniuk. Po wyborach w 1997 r. UW utworzyła wspólny rząd z AWS-em, w którym Balcerowicz był wicepremierem i ministrem finansów; Unia wystąpiła z tej koalicji przed końcem kadencji. W wyborach 2001 r. nie przekroczyła progu wyborczego i przestała się liczyć w polityce.

"Uniwersytet latający", właściwie Towarzystwo Kursów Naukowych (TKN) - inicjatywa edukacyjna zrodzona w listopadzie 1977 r. w środowisku KOR-u, ale z udziałem wielu osób spoza KOR-u, także ze środowisk katolickich (m.in. Bohdan Cywiński, Jacek Woźniakowski, Mazowiecki). TKN przez cykle wykładów, głównie z historii najnowszej i z literatury próbował uzupełnić "białe plamy" w oficjalnej edukacji poddanej cenzurze.

W

"Więź" - miesięcznik katolicki blisko związany z warszawskim KIK-iem, założony w 1958 r. przez Mazowieckiego, który pozostawał jego naczelnym do 1981 r. Początkowo o orientacji mocno lewicowej. Jedno z ważniejszych środowisk tzw. katolicyzmu otwartego, opowiadające się za ekumenizmem i dialogiem z niewierzącymi. W latach 70. stopniowo zaczęła akcentować wagę praw człowieka i demokratyzacji. Po 1989 r. na mapie ideowej polskiego katolicyzmu przesunęła się nieco na prawo. Po Mazowieckim redaktorami naczelnymi byli: Wojciech Wieczorek, Stefan Frankiewicz, Cezary Gawryś i (obecnie) Zbigniew Nosowski.

"Wojna na górze" - termin użyty przez Lecha Wałęsę na początku jego ostrej kampanii przeciw rządowi Mazowieckiego, mającej w perspektywie doprowadzić Wałęsę do prezydentury; tłumaczył on, że lepszy jest otwarty konflikt polityczny ("wojna na górze") niż podskórne wrzenie w niezadowolonym społeczeństwie.

"Wrocławski Tygodnik Katolicki" - pismo regionalne PAX-u, Mazowiecki kierował nim od 1953 do 1955 r.

Z

"Zausznika zwierzenia", właściwie "Zwierzenia zausznika" - tytuł książki wspomnieniowej Waldemara Kuczyńskiego o rządzie Mazowieckiego. Kuczyński był w latach 1989-90 r. jednym z najbliższych współpracowników premiera i ministrem ds. przekształceń własnościowych.

Zawieyski Jerzy (1902-69) - pisarz, dramaturg i publicysta katolicki, poseł na Sejm (1957-69), członek Rady Państwa (1957-68). Autorytet w środowiskach katolickich, przyjaciel Prymasa, utrzymujący dobre kontakty z przywódcami PZPR. Brutalnie zaatakowany przez PZPR w marcu-kwietniu 1968 r. za postawę polityczną, popełnił samobójstwo.