Tajemnice wszechświata

Śniadania Mistrzów podczas Festiwalu Copernicus to świetna okazja do rozmów na ważne, ale nie zawsze oczywiste (przynajmniej w kontekście idei przewodniej tegorocznej edycji) tematy. Nie inaczej było ostatniego dnia, który rozpoczął się od spotkania z profesorem Ryszardem Markiewiczem, ekspertem w dziedzinie prawa autorskiego. Profesor Markiewicz mówił między innymi o stosunkowo nowym zjawisku (lub też – nowym jego wariancie), czyli kulturze remiksu. Problematyczne zagadnienie własności intelektualnej i wynikające z niego konsekwencje często umykają nam na co dzień, a przecież regulują one całą przestrzeń naszej produkcji kulturowej. Dlatego też uwzględnienie tej perspektywy na Festiwalu zajmującym się związkami między sztuką i nauką wydaje się szczególnie wartościowe.

Popołudniu odbyło się spotkanie z dr. Łukaszem Lamżą, który zawodowo zajmuje się popularyzowaniem nauki. „Nie da się stworzyć zasady, która mogłaby w całościowy sposób wytłumaczyć funkcjonowanie świata” – powiedział badacz. Rozmowa dotyczyła granic poznania naukowego. Gdy stawiamy pytania fundamentalne, np. o początek wszechświata, to nauka zaskakująco często osuwa się w przestrzeń „nieracjonalną”, tzn. posługuje się narzędziami, które nie spełniają podstawowych wymogów nowoczesnej nauki, choćby dlatego, że rezygnuje z „kryterium obserwowalności” w swoich hipotezach. „W języku matematyki, jak zresztą w każdym innym, można wyrazić dowolne bzdury. To tylko narzędzie, dlatego nie możemy mu bezgranicznie ufać” – podkreślił. Z drugiej strony racjonalność, choć niezbędna (zapewne nie tylko w nauce), bywa także pułapką, w którą wpadają nawet największe umysły.

Festiwal Copernicus rozpoczął się od niezwykłego koncertu, na którym zostały zaprezentowane dwa bachowskie motety, dlatego nie może dziwić, że ostatniego dnia muzyka powróciła. W Sali Kameralnej krakowskiej Akademii Muzycznej odbylł się koncert Anny Brożek (fortepian), Ewy Fortuny-Woszczyńskiej (skrzypce), Anny Michałek-Nowak (obój) i Agnieszki Walasik (skrzypce). Artystki wykonały utwory kameralne pochodzące z różnych epok (między innymi Mozarta, Chopina czy Szostakowicza). Całość poprzedził wykład profesor Brożek dotyczący matematycznych symetrii w muzyce, które kształtują naszą dźwiękową kulturę już od czasów Pitagorasa.

Wieczorem miał miejsce wykład ks. prof. Michała Hellera, filozofa i teologa, dyrektora programowego Festiwalu, w którym kosmolog postawił optymistyczną, choć wieloznaczną tezę, iż w naszym wszechświecie, podobnie jak w arcydzieła sztuki, istnieją podstawowe zasady symetrii i kompozycji.

Po wykładzie prof. Heller wziął udział, wraz z prof. Bartoszem Brożkiem i prof. Dominiką Dudek w debacie „Pochwała niedoskonałości”. Perfekcja nie zawsze jest pożądana. „Aby dostrzec piękno symetrii, musi ona być w pewnym momencie złamana. Doskonale to widać na przykładzie gotyckich katedr” – powiedział Heller. Z kolei prof. Dudek, lekarz psychiatrii, opowiedziała o pewnych zależnościach między schorzeniami psychicznymi a talentem. Choć związek ten da się zauważyć, to jednak jest dużo bardziej złożony, niż się powszechnie uważa. „Niektórzy apoteozują zaburzenia psychiczne. Należy pamiętać, że w większości przypadków choroba uniemożliwia jakiekolwiek kreatywne działania”. Dialektyka doskonałości i niedoskonałości może być bardzo produktywna dla sztuki, trzeba jednak pamiętać, że ma także swój niebezpieczny rewers.