Odkupienie Colemana Silka

W latach 60. młody scenarzysta Robert Benton skryptem “Bonnie i Clyde" przyczynił się do filmowej rewolucji. Reżyser Robert Benton rewolucji unika jak ognia. Jego filmy są staroświeckie w sposób zamierzony. Kameralne, spokojne opowieści zdobywają uznanie tak w oczach krytyków, jak i widzów, by wspomnieć tylko “Sprawę Kramerów", “Miejsca w sercu" czy ostatnio “Naiwniaczka".

O czym jest “Piętno"? Historia profesora Colemana Silka (brawurowy Anthony Hopkins), usuniętego z uczelni za przypadkową odzywkę, w której dopatrzono się rasizmu - co 20 minut robi fikołka, zostawiając widza z szeroko otwartymi ustami; wszak wielowątkowość i wolty narracyjne to charakterystyczna cecha powieści Rotha. Jest tu zakazana miłość starzejącego się profesora i młodszej od niego o 30 lat sprzątaczki Fauni Farley (Nicole Kidman), miłości skazanej przez otoczenie na zagładę, co tylko mocniej scala kochanków. Jest pisarz Nathan Zuckerman (Gary Sinise) przeżywający kryzys twórczy, ulubiona postać Rotha, pojawiająca się w wielu jego powieściach, często uważana za alter ego pisarza. Jest wreszcie zaborczy były mąż Fauni, weteran wojenny (Ed Harris w jednej ze swoich najlepszych ról).

Każdy z bohaterów “Piętna" kryje w sobie tajemnicę, stara się ukryć przed światem chorą duszę. Silk w młodości wyparł się własnej matki w imię kariery i życia pozbawionego rasowego piętna. Przeznaczenia nie da się oszukać i choć Coleman zawsze starał się być dla innych przykładem, musi odpokutować grzech. Zuckerman, wybitny pisarz, który prawie dostał nagrodę Nobla, chowa się przed życiem, byłą żoną i odpowiedzialnością. Uciekł, by siedzieć przed telewizorem i trwonić czas na wspomnienia swojej wielkości. Wreszcie Faunia: za młodu molestowana seksualnie przez ojczyma, uciekła z bogatego domu i została prostytutką. Jej zaniedbanie sprawiło, że w pożarze zginęły jej dzieci, czego nigdy nie wybaczył jej mąż Lester, weteran wojny wietnamskiej, skory do przemocy wrak człowieka. W czterech postaciach Benton kumuluje ostatnie 50 lat amerykańskiej historii. Jest rasizm, wojna, molestowanie nieletnich i wreszcie romans osoby publicznej ze sprzątaczką (stażystką, jeśli ktoś woli). I jest to jedna z możliwych interpretacji filmu. W tragedii bohaterów reżyser zawiera wzloty i upadki Ameryki.

Jednak nie należy zapominać, że filmy Bentona to przede wszystkim opowieści o człowieku. A kim są bohaterowie “Piętna"? Ludźmi, którzy wyparli się miłości, uważając, że na nią nie zasługują. Faunia Farley zabrania Colemanowi zakochiwać się w sobie. Krzyczy, że nie jest godna, a on się nią tylko bawi. Tak naprawdę to tylko obronna poza; Faunia zbyt wiele razy została zraniona, doświadczenie nauczyło ją ostrożności, a przede wszystkim pozbawiło pewności siebie. Podobnie stało się z Zuckermanem, który po długiej chorobie i rozwodzie stracił motywację do życia. Te dwie postacie zostają zbawione przez wolę i radość życia Colemana Silka. Oddając im część siebie, Silk powoli odważa się stanąć twarzą w twarz z demonami własnej przeszłości. Odmieniając Faunię i Nathana, przywraca im wiarę w siebie i przyszłość, płacąc za to najwyższą cenę.

Nie jest “Piętno" filmem erotycznym - jak napisano na plakatach. To jeden z nielicznych współczesnych filmów o miłości wymagającej wyrzeczeń i poświęceń. Fascynacja erotyczna Silka Faunią jest ostatnim drgnieniem serca starzejącego się grzesznika. On wie, że musi ponieść karę za swoje zakłamane życie, wybawienie Fauni i Nathana jest jego odkupieniem. Wracając ich kalekie dusze światu, przyznaje się do swoich kłamstw, których naprawić już się nie da.

***

Reżyser pozbawił prozę Rotha oskarżycielskiego tonu, nadając jej kształt prostej, klasycznie bentonowskiej opowiastki. Nie, nie jest “Piętno" arcydziełem kinematografii, jest uchwyconym w kadrze kawałkiem życia.

“Piętno", reż Robert Benton, scen.: Nicholas Mayer (na podst. powieści Philipa Rotha), zdj.: Jean-Yves Escoffier, wyst.: Anthony Hopkins, Nicole Kidman, Ed Harris, Gary Sinise, USA 2003, dystrybucja w Polsce: Best Film.