Obrazy rewolucji, głosy wojny

Jakość tych książek jest różna, ale łączy je zaangażowanie autorów, wywodzących się z odmiennych środowisk ideowych. W istocie nigdy jeszcze w tak krótkim czasie – bo niewiele ponad roku – nie wydawano w Polsce tak wielu książek o Ukrainie. A odnotujemy tutaj tylko część z nich – i tylko polskich autorów (bo są też przekłady).

Opisując rewolucję lub/i wojnę, autorzy zwykle posługują się kluczem chronologicznym. Nacisk kładą na odtworzenie wydarzeń, oddanie atmosfery. Te książki przypominają kronikę Majdanu, rzadziej znajdziemy tu analizuję. Taka jest praca Wojciecha Muchy, reportera Frondy. Jej pierwsza część („Krew”) to relacjonowane dzień po dniu wydarzenia na Majdanie, przeplatane obserwacjami autora (czasem czytelnik ma wrażenie, jakby książka miała kiepskiego redaktora – wycięcie np. relacji z pogawędek z polskimi dziennikarzami dobrze by jej zrobiło). Druga część („Ziemia”) to zbiór różnych tekstów, jak opis twórczości Serhija Koljady (undergroundowego artysty) czy podróży do Doniecka. Nad zdaniem „Chyba w każdym mieście świata to taksówkarze są najlepiej poinformowanymi ludźmi” Mucha powinien się zastanowić. Prawda, przez człowieka można opisać kraj i jego historię, ale trzeba odpowiedniego człowieka odszukać. Przestrzegał klasyk: nie zaczynaj od taksówkarza...

Także Michał Kacewicz – reporter „News- weeka”, zajmujący się Europą Wschodnią – w swej książce opisuje kluczowe dla rewolucji godności wydarzenia: od odmowy podpisania umowy z Unią po „czarny czwartek” i dalej do wojny w Donbasie. Kacewicz tłumaczy życie polityczne i społeczne, wplata kontekst historyczny. Bohaterami nie są (co w innych publikacjach irytuje) ludzie przypadkiem spotkani w pociągu czy busie. Mamy tu np. opowieść o Wołodymyrze Siwkowiczu, szarej eminencji u Janukowycza i weteranie KGB. Na jego przykładzie Kacewicz pokazuje, skąd brały się janukowyczowskie kadry (Siwkowicz będzie „czuwać” nad Majdanem). Zadaje też sobie trud, by tłumaczyć, kto stał po drugiej stronie barykady. To reportaż o Antonie, którego życie wypełnia siłownia, i który słyszy wezwanie szefa siłowni: „Jest sprawa, można zarobić (...). Trzeba pojechać do Kijowa i pogonić tę hołotę. Amerykanie i Żydzi z banderowcami chcą przejąć władzę”. Tak rekrutowano tituszki – dresiarzy, którzy bili demonstrantów, często nie mając pojęcia, jakich racji ci bronią.

Także książka Piotra Pogorzelskiego, wieloletniego korespondenta Polskiego Radia, opisuje rewolucję, ale jest też analizą przemian, które dokonały się w jej wyniku. To opowieść o Ukrainie wczorajszej i dzisiejszej. Jej walorem jest analiza życia politycznego, społecznego, kulturalnego, duchowego. Moim zdaniem to najcenniejsza publikacja o rewolucji godności. Autor definiuje ukraiński nacjonalizm i narodziny ukraińskiego narodu politycznego, przybliża proces narodzin nowych mediów. Odnajdujemy tu portrety duchownych, artystów, społeczników, którzy znaleźli się na Majdanie – wykonali swe zadanie podczas rewolucji, a potem „nie złożyli broni” i dziś biorą udział w odbudowie państwa.

W kontekście wojny w Donbasie Pogorzelski napisał o wszystkim tym, co przemilczał z kolei Paweł Pieniążek w książce poświęconej już tylko Donbasowi (o niej za chwilę). Pogorzelski przedstawia mianowicie historyczny kontekst separatyzmu; tłumaczy też, jak funkcjonują bataliony ochotnicze, pisze o cyberwojnie itd. A dzięki metodologii (podejście problemowo-analityczne) książka Pogorzelskiego zachowuje aktualność, choć rozwój wydarzeń na Wschodzie jest dynamiczny.

Paweł Pieniążek, reporter-freelancer, mógłby być jednym z symboli zaangażowania polskich mediów na Ukrainie. Pobity na Majdanie, pracował też w Donbasie i swą książkę pisał de facto na froncie. Wspominają Pieniążka w swoich pracach Kacewicz i Pogorzelski – nic dziwnego, dotarł do miejsc, gdzie byli nieliczni (np. był jednym z pierwszych dziennikarzy na miejscu zestrzelenia MH-17), w Donbasie spędził wiele miesięcy. W jego książce świszczą kule, spadają bomby, bo też ma ona charakter szybkich relacji. Robi wrażenie „pocztówek”, pisanych „tu i teraz” (stąd tytuł?). Ponadto Pieniążek rozmawia z ludźmi po drugiej stronie frontu i pozwala poczuć, jak specyficzny jest Donbas i jak niejednorodną jest planetą.

Szkoda, że Pieniążek nie rozwinął wielu tematów, które w książce tylko sygnalizuje. Byłoby też dla czytelnika z pożytkiem, gdyby relacja (konwencja u Pieniążka dominująca) została wzbogacona o analizę, głębszy komentarz, refleksję. Takim tematem zasygnalizowanym jedynie i niekontynuowanym jest Rosyjska Armia Prawosławna i jej udział w walkach w Donbasie – czyli zaangażowanie Cerkwi rosyjskiej w konflikt.

Książką częściowo tylko poświęconą ostatnim wydarzeniom na Ukrainie jest zbiór reportaży Grzegorza Szymanika. Autor opisał ruchy rewolucyjne w różnych miejscach świata – obok Ukrainy znalazły się tu choćby kraje Arabskiej Wiosny i Białoruś. Barwnie i ciekawie autor kreśli np. portrety Tatiany Czornowił (jednej z najsłynniejszych aktywistek Majdanu) i Dmitrija Bułatowa (lidera Automajdanu). Jednak już opowieść o losach wraku i prywatnych rzeczach zestrzelonego na wschodzie Ukrainy boeinga malezyjskich linii lotniczych zdaje się być doklejona trochę na siłę. ©


MAŁGORZATA NOCUŃ jest redaktorką „Nowej Europy Wschodniej”, dziennikarką „TP”.


Wojciech Mucha „Krew i ziemia. O ukraińskiej rewolucji” Fronda 2014
Michał Kacewicz „Sotnie wolności. Ukraina od Majdanu do Donbasu”, Ringier Axel Springer 2014
Piotr Pogorzelski „Ukraina.Niezwykli ludzie w niezwykłych czasach”, Editio 2015
Paweł Pieniążek „Pozdrowienia z Noworosji”, Krytyka Polityczna 2015
Grzegorz Szymanik „Motory rewolucji”, Czarne 2015