Nieodłączną cechą antycznej cywilizacji, bez względu na środowisko (niewolników czy arystokratów), była wiara w skuteczność magicznych formuł i amuletów. Odróżniano magię białą i czarną: adepci tej ostatniej usiłowali rozkazać bóstwu czy demonom, by szkodziły wskazanym osobom. Oficjalnemu potępianiu tych praktyk towarzyszyło sekretne ich uprawianie. Wypytywanie astrologa, jak długo pożyje cesarz, czy zaklęcia czarownic przyzywających siły podziemnego świata, by komuś zaszkodzić, bywały karane śmiercią przez niektórych cesarzy (Tyberiusz, Klaudiusz, Neron), ale represje wzmacniały wiarę w realną skuteczność czarów. Nie ostatni raz w historii.

Nasze cuda, wasza magia

Chrześcijaństwo, nie zyskawszy szerszego przyjęcia w rodzimym środowisku żydowskim, wyruszyło ze swym przesłaniem w świat pogan. Nauczając ich, powoływano się na cuda, jakie Bóg czynił przez...