Laureaci i nominowani Nagrody POLIN 2022

KATARZYNA ŁAZIUK, Laureatka Konkursu Nagroda POLIN 2022

Katarzyna Łaziuk działa na rzecz pamięci o wielokulturowej przeszłości Mińska Mazowieckiego. Zajmuje się edukacją młodzieży, dorosłych i nauczycieli, animacją życia lokalnego i utrwalaniem materialnego dziedzictwa żydowskiego. Pielęgnuje kontakty z potomkami mińskich Żydów i udało się jej zgromadzić grupę ludzi działających na rzecz pamięci o lokalnej historii.

Współpracowała przy organizacji dni pamięci, wyjazdów edukacyjnych, pobytów młodzieży izraelskiej w szkole, w której do niedawna uczyła. Sama bierze udział w ogólnopolskich akcjach społecznych, jak np. Żonkile, ale i inspiruje innych do udziału w nich.

Katarzyna Łaziuk jest również organizatorką seminariów dla nauczycieli, autorką programu wychowawczego opartego na ideach antydyskryminacyjnych, scenariuszy zajęć i materiałów edukacyjnych. Od 2015 r. w Mińsku Mazowieckim organizuje Dni Kultury Żydowskiej oraz pracuje przy upamiętnianiu rocznicy likwidacji getta mińskiego; odbywają się wtedy obchody na cmentarzu żydowskim, koncerty, spacery historyczne, spektakle teatralne, spotkania z potomkami.

W roku 80. rocznicy likwidacji getta organizowała dwudniowe obchody z udziałem potomków mińskich Żydów z kilku krajów Europy. Wydarzenie obejmowało m.in. fotograficzne wystawy plenerowe, koncert, spacer historyczny i performatywne czytanie wspomnień Żydów mińskich z pokazem fotografii.

SĄDECKI SZTETL, Wyróżnienie W Konkursie Nagroda POLIN 2022

Sądecki Sztetl od 12 lat propaguje ideę dialogu polsko-żydowskiego i pamięci o ofiarach Holokaustu wśród mieszkańców Nowego Sącza oraz na Sądecczyźnie. Jest jedyną tego typu organizacją w regionie, działającą na dużą skalę na rzecz budowy relacji polsko-żydowskich, upamiętnienia miejsc związanych z ludnością żydowską i rocznic oraz popularyzowania wiedzy o historii sądeckich Żydów.

Sądecki Sztetl podejmuje współpracę ze środowiskami żydowskimi w kraju i za granicą, organizacjami pozarządowymi, lokalnymi ośrodkami kultury, parafiami i władzami samorządowymi. Prowadzi także działania edukacyjne, organizując m.in. spotkania z młodzieżą, spacery historyczne po miejscach pamięci, apele na cmentarzach żydowskich i miejscach kaźni oraz wystawy plenerowe.

Działacze Sądeckiego Sztetla zajmują się zbieraniem relacji ocalonych z Holokaustu i utrzymują kontakty z ich potomkami rozsianymi po całym świecie. Pomagają rodzinom odszukać informacje o krewnych w zachowanych archiwaliach, tworząc własne archiwum społeczne świadectw i pamiątek po ocalonych i ofiarach. Od kilku lat rejestrują wspomnienia starszych sądeczan, szczególnie wojenne. Obecnie organizacja posiada największe archiwum historii mówionej w regionie. Członkowie Sądeckiego Sztetla przyjmują także wycieczki zorganizowane i indywidualne z Izraela, oferując oprowadzanie po miejscach pamięci i pomoc organizacyjną.

W 2022 r., wspólnie z Fundacją Rodziny Popielów „Centrum” i partnerami, Sądecki Sztetl zorganizował obchody 80. rocznicy likwidacji getta w Nowym Sączu. Spotkania upamiętniające odbyły się na cmentarzach żydowskich w Piwnicznej, Łabowej, Krynicy, Bobowej, apele i spotkania – w Gorlicach i Starym Sączu, a na terenie dawnego getta w Limanowej został odsłonięty pomnik Ofiar Holokaustu. Punktem kulminacyjnym obchodów było otwarcie miejsca pamięci na terenie byłego getta w Nowym Sączu – owoc pracy w ramach projektu „Ludzie, nie Liczby”. Członkowie Sądeckiego Sztetla odpowiadali w projekcie m.in. za przygotowanie imiennej listy niemal 12 000 ofiar Holokaustu z Sądecczyzny.

IZABELA SEKULSKA, Finalistka Konkursu Nagroda POLIN 2022

Izabela Sekulska przywraca pamięć o żydowskich mieszkańcach Mielca – miasta, w którym przed II wojną światową żyło 11 000 mieszkańców, z czego ponad połowę stanowili Żydzi. Działać zaczęła w 2019 r., głównie w rodzinnym Mielcu, ale również w Tarnowie, w którym mieszka, i okazjonalnie w innych miejscowościach Polski południowej.

Jest założycielką grupy na Facebooku Mayn Shtetele Mielec. Prowadzi blog o tej samej nazwie, w którym opublikowała kilkadziesiąt tekstów o żydowskiej historii miasta i jego mieszkańcach. Jak mówi: „Blog jest pomnikiem ku czci mieleckich Żydów budowanym ze słów”. Jest członkinią Komitetu Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w Tarnowie, a także liderką ogólnopolskiej sieci Liderów i Liderek Dialogu przy Forum Dialogu.

Wspólnie ze społecznością skupioną wokół grupy Mayn Shtetele Mielec zajmuje się porządkowaniem cmentarzy i miejsc pamięci, organizuje uroczystości mające na celu upamiętnienie ważnych wydarzeń, takich jak rocznica spalenia mieleckiej synagogi czy deportacji mieleckich Żydów. Przybliża też mieszkańcom wiedzę o historii, religii i kulturze Żydów. Prowadzi poszukiwania archiwalne – ich efektem jest między innymi opisanie losów osób spoczywających na jednym z mieleckich cmentarzy.

W 2021 r. zaczęła tworzyć Mielecką Listę Ofiar Holokaustu. Pozwoliło jej to nawiązać kontakty z potomkami mieleckich Żydów, którzy włączają się w tworzenie przestrzeni pamięci, jaką jest grupa Mayn Shtetele Mielec.

MAGDALENA SMOCZYŃSKA, Finalistka Konkursu Nagroda POLIN 2022

Magdalena Smoczyńska, psycholożka i językoznawczyni, emerytowana profesorka Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także Instytutu Badań Edukacyjnych i Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, od 5 lat prowadzi badania nad losami około setki dzieci ocalałych z Zagłady, które latem 1945 r. trafiły do dwóch żydowskich domów dziecka – w Rabce i Zakopanem.

Domy te, zorganizowane przez psycholożkę Lenę Kichler, musiały zostać zamknięte wskutek powtarzających się zbrojnych ataków ze strony członków antysemickiego podziemia. Po zamknięciu domu w Rabce 30 dzieci przewieziono do Zakopanego, a po kilku miesiącach Lena Kichler potajemnie wywiozła wszystkie do Francji, skąd po 3 latach trafiły do Izraela. Badania Magdaleny Smoczyńskiej obejmują kwerendy w licznych archiwach i bazach danych, próby dotarcia do żyjących podopiecznych Leny Kichler, obecnie w wieku 80-95 lat, wielokrotne pobyty w Izraelu, w Stanach Zjednoczonych i Francji. W efekcie tych działań badaczka dotarła już do ponad 40 osób, z którymi przeprowadziła rozmowy. Obecnie pracuje nad książką „Lena Kichler i jej Dzieci”.

MICHAŁ SZAFLARSKI, Finalista Konkursu Nagroda Polin 2022

Michał Szaflarski zaangażowany jest w działania upamiętniające Żydów z Czarnego Dunajca. Kilka lat temu rozpoczął akcję porządkowania tamtejszego cmentarza.

W 2020 r. dołączył do projektu „Ludzie, nie Liczby”, prowadzonego przez Dariusza Popielę. W Czarnym Dunajcu stanął pomnik ofiar Zagłady z miejscowości i okolic. Dziś miejsce to stanowi ważny punkt dla rodzin i potomków ocalałych. Ogrodzony i uporządkowany cmentarz jest terenem, przy którym zatrzymują się wycieczki, a turyści mogą poznać tragiczną historię Żydów z Podhala.

Michał Szaflarski nawiązuje kontakty z potomkami Żydów ­zamieszkujących niegdyś region Czarnego Dunajca. W 2022 r. współorganizował obchody 80. rocznicy zagłady Żydów z tych terenów. Zajmuje się także zbieraniem i archiwizowaniem historii rodzin żydowskich.

ZESPÓŁ SZKÓŁ W KRZEPICACH, Wyróżnienie W Konkursie Nagroda POLIN 2022

Zespół Szkół w Krzepicach w 2008 r. zainicjował projekt „Krzepice – dwie kultury – wspólna pamięć”, w ramach którego zaopiekowano się pochodzącym z XVIII w. cmentarzem żydowskim, mieszczącym się przy ulicy Nadrzecznej. Od tamtej pory młodzież pod opieką Jolanty Drab, nauczycielki języka polskiego, oraz innych pracowników szkoły, corocznie wykonuje tam prace porządkowe.

Jolanta Drab wraz z innymi nauczycielami od lat inicjuje projekty edukacyjne dotyczące polsko-żydowskiej historii i żydowskich mieszkańców Krzepic, angażując przy tym władze lokalne i społeczność miasteczka.

W czerwcu 2022 r. uczniowie Zespołu Szkół w Krzepicach działali na cmentarzu z wolontariuszami z amerykańskiej The Matzevah Foundation, z którą pracują już od 8 lat. Współpracowali również ze studentami z wydziału archeologicznego Staffordshire University, którzy badali teren, poszukując zbiorowej mogiły. Prawdopodobnie pochowano w niej około 50 żydowskich mężczyzn zamordowanych w czasie II wojny światowej.

Cmentarz żydowski w Krzepicach to jedno z największych skupisk żeliwnych macew w Europie. Znajduje się na nim ok. 400 wyjątkowych nagrobków, które były odlewane w niedalekiej Kuźni Starej i są namacalnym świadectwem świetności gminy żydowskiej w tamtych czasach.

FUNDACJA BRAMA CUKERMANA, Nagroda Specjalna POLIN 2022

„Jest czas pracy, czas odpoczynku i czas zadumy. Jest też czas radości, w którym otrzymuje się nagrodę za to, co robiło się przez lata z potrzeby serca, ludzkiej przyzwoitości i szacunku do przeszłości”.

Tak 30 listopada 2022 r. mówili członkowie Fundacji Brama Cukermana po otrzymaniu Nagrody Specjalnej Muzeum POLIN. Doceniono ich za ratowanie „pamięci pogranicza z czasów mroku”, czyli przede wszystkim zachowanie prywatnego domu modlitwy Nuchima Cukermana, a także za realizowaną od 14 lat działalność edukacyjną i wydawniczą – podtrzymywanie pamięci o społeczności żydowskiej z Zagłębia Dąbrowskiego i Górnego Śląska.

Nie byłoby tego wyróżnienia, gdyby nie założyciele Fundacji – Karolina i Piotr Jakoweńko, którzy z potrzeby „zachowania tego, co z dawnego bytu pochodzi”, postanowili uratować historyczny żydowski dom modlitwy, wynajmując go jako mieszkanie. Dalej historia toczyła się raz pod górkę, raz z górki. Dziś Fundację Brama Cukermana tworzy zgrany zespół: Karolina i Piotr Jakoweńko, Grzegorz Onyszko, Andrzej-Anszel Ciepiał, dr Aleksandra Namysło, Tomek Grząślewicz oraz Dariusz Walerjański. ©