Kiedy urodził się Jezus?

Według Mateusza (2,1) Jezus urodził się w “Betlejem Judzkim za panowania króla Heroda", czyli najpóźniej przed końcem marca lub początkiem kwietnia 4 roku p.n.e. (śmierć Heroda). Natomiast Łukasz (2,1-2) datuje: “gdy wyszedł dekret od Cezara Augusta, aby spisano wszystek świat, a pierwszy ten spis przeprowadzono, gdy wielkorządcą Syrii był [Publiusz Sulpiciusz] Kwiryniusz", czyli w 6/7 n.e. Wtedy syn Heroda Wielkiego Archelaos - w latach 4 p.n.e.-6/7 n.e. etnarcha Judei - został przez Augusta usunięty z urzędu, Judeę włączono do Imperium i poddano władzy prokuratora (podległego legatowi Syrii), zaś August zarządził spis ludności nowej prowincji (o czym informuje np. zapis w księdze XVIII,1-3 “Starożytności Żydowskich" Józefa Flawiusza). Spis miał na celu ustalenie wysokości podatków płaconych przez mieszkańców Judei na rzecz Cesarstwa. Wcześniej August nie miał powodu ani prawa spisywać ludności państwa Heroda, który podatki zbierał do własnego skarbca i z wyjątkiem polityki zagranicznej był władcą niezależnym, z tytułem “sprzymierzeńcy i przyjaciela ludu rzymskiego".

Uczeni - by pogodzić sprzeczności - wysuwają hipotezę, że pierwszy spis w Judei przeprowadzono, gdy legatem Syrii był Gajus Sentius Saturninus, tj. w latach 8-6 p.n.e. bądź za jego następcy Publiusza Kwinkcyliusza Warusa (6-4 p.n.e.). Jednak Józef Flawiusz ani inne źródło o tym nie wspomina. Pozostaje też pytanie, po co August przeprowadzałby spis w państwie Heroda?

Relacji Mateusza i Łukasza nie można też pogodzić z innego powodu. Gdyby Jezus urodził się za panowania Heroda, raczej niemożliwa byłaby podróż, jaką w 40 dni po urodzeniu dziecka Maria, Józef i Jezus odbyli do Świątyni, aby ofiarować pierworodnego Syna Bogu Izraela. Albo Ofiarowanie, albo ucieczka do Egiptu - tertium non datur. Chyba że Ofiarowanie miało miejsce - jak twierdzą niektórzy bibliści - przed przybyciem Mędrców do Jerozolimy, a potem do Betlejem. Ale z Jerozolimy Święta Rodzina wróciłaby do rodzinnego Nazaretu, a nie do Betlejem.

Mateusz zresztą sugeruje, że Józef i Maria mieszkali w Betlejem, a w Nazarecie osiedlili się dopiero po powrocie z Egiptu, z lęku przed Archelaosem, co jest niezgodne z tekstem Łukasza, twierdzącego jednoznacznie, że mieszkali w Nazarecie. Jednak informacja Mateusza posiada jeden godny uwagi element: jeżeli Józef i Maria byli mieszkańcami Nazaretu i jako poddani tetrarchy Galilei Heroda Antypasa płacili mu podatki, po co mieli podróżować do Betlejem, aby tam rejestrować się w rzymskim spisie podatkowym?

Uzupełniając próby ustalenia daty urodzin Jezusa warto przypomnieć, że ok. 560 roku Dionizjusz Mały (Exiguus), mnich benedyktyński, obliczył, że Święto Wcielenia Pana Naszego Jezusa Chrystusa miało miejsce Anno DCCLIV ab Urbe condita (roku 754 od założenia Miasta). Dionizy - opierając się na informacji Mateusza, że Jezus urodził się Herode regnante - pomylił się co najmniej o 4 lata (powinien to być rok 750).

Natomiast dzień 25 grudnia został wprowadzony przez Kościół jako Dzień Wcielenia Pańskiego dopiero w IV w., a pierwszy potwierdzony fakt obchodzenia w tym dniu Bożego Narodzenia to rok 336. Przyjęcie dnia 25 grudnia za dzień Bożego Narodzenia związane było z dążeniem do zastąpienia chrześcijańskim świętem rozpowszechnionego w tym czasie w Imperium solarnego kultu boga Mitry, którego główne święto obchodzono w dniu zimowego przesilenia słonecznego.

Najprawdopodobniej nie było też żadnej “rzezi niewiniątek". Informacja ta - zawarta tylko u Mateusza(2,16) - jest mało wiarygodna. Brak jakiejkolwiek wzmianki o niej w podstawowym źródle do panowania Heroda, jakim są “Wojna Żydowska"(I,13-33), a zwłaszcza “Starożytności Żydowskie"(XIV-XVII) Józefa Flawiusza. Józef korzystał z doskonałych źródeł, w tym - z niezachowanych do naszych czasów - Historii Powszechnej w 144 księgach sekretarza Heroda Wielkiego Mikołaja z Damaszku i pamiętników samego Heroda. Józef nienawidził Heroda, nie miał zatem powodu, aby ukrywać jego zbrodnie (pisze np. o zamordowaniu przez niego żony, szwagra, trzech synów). Skąd więc u Mateusza “rzeź niewiniątek"?

Ewangelista był ochrzczonym Żydem, który jednak nie zerwał więzi ze Starym Zakonem, a Ewangelię pisał dla nawróconych na chrześcijaństwo Żydów. Pomijając dyskusję na temat autorstwa zachowanego pod imieniem Mateusza tekstu, można stwierdzić - z dużym prawdopodobieństwem - że był on związany z jakobickim nurtem pierwotnego Kościoła, którego przywódcą był pierwszy patriarcha Jerozolimy, św. Jakub Większy. Nurt ten uznawał jedność Starego i Nowego Zakonu oraz zachowywał wszystkie przepisy Prawa. Ewangelia miała udowodnić, że Jezus był Mesjaszem zapowiedzianym przez Proroków. Dlatego autor umieszcza wiele odwołań do Starego Testamentu. Również w relacji o “rzezi niewiniątek" mamy odwołanie do Jeremiasza (Jer.31,15) jako “świadectwa prawdy". Zdaniem autora monografii Heroda Wielkiego Michaela Granta opowieść o rzezi niewiniątek jest ludową wersją wyobrażeń o okrutnym tyranie. Również krwawe wydarzenia w rodzinie Heroda mogły mieć wpływ na powstanie tej legendy.

Z kolei infomacje zapisane u Łukasza są “słowami Marii", stąd tę część tekstu nazywa się “Ewangelią Marii". Prawdopodobnie Matka Jezusa opowiedziała ją Ewangeliście podczas jego pobytu w Efezie, w domu św. Jana. O tym, że źródłem dla Łukasza mogła być w rozdz.1-2 Maria, świadczą: opis narodzin św. Jana i Benedictus Zachariasza; opis Zwiastowania, Nawiedzenia i Magnificat; opis narodzenia Jezusa, ofiarowanie w Świątyni i słowa Symeona; odnalezienie Jezusa w Świątyni i Jego “twarde słowa" wypowiedziane do Marii i Józefa.

Tak dokładne informacje Łukasz mógł uzyskać tylko od Matki Jezusa, ewentualnie kogoś z Jej najbliższej rodziny. Świadczy o tym m.in. użyty dwukrotnie eufemizm: “a Maria rozważała te słowa i zachowywała je w swoim sercu" (Łk 2, 19; 2, 51). Autentyczność tekstu potwierdza także język. Po napisanej klasyczną greką dedykacji dla Teofila, której nie powstydziłby się ówczesny retor, interesujące nas rozdziały pisane są językiem prostym, pełnym hebraizmów, raczej nieznanych rodowitemu Grekowi, który przed chrztem z rąk św. Pawła nie był chyba nawet prozelitą. Żaden Grek, przyzwyczajony do dość poufałej zażyłości z bogami, nie potrafiłby też wyrazić chwały Najwyższego tak, jak w Łukaszowej Ewangelii czynią to Zachariasz, Maria i Symeon.

Hipoteza ta posiada jednak słaby punkt. Jeżeli Jezus urodził się w Judei rzymskiej, w chwili śmierci miał niecałe 30 lat. Chrzest w Jordanie miał miejsce “w 15 roku panowania Tyberiusza Cezara" (Łk.3,1), czyli między 19 sierpnia 28 n.e. a 18 sierpnia 29 n.e. (raczej jednak w 29 r.). Ukrzyżowanie mogło nastąpić 7 kwietnia 30 r. (15 dnia Nissan - Mt.27,62; Mk.15,42; Łk.23,54), lub 3 kwietnia 33 r. (14 dnia Nissan - J.19,31), bo tylko wtedy szabat wypadał bezpośrednio po święcie Paschy. Jednak rozpoczęcie przez Jezusa działalności publicznej przed ukończeniem 30 lat życia, jest mało prawdopodobne, gdyż dla Żydów tak młody rabbi nie byłby wiarygodny.

Mimo wątpliwości uważam, że Jeshua ben Joseph, syn Miriam bath Joakim, Mesjasz Izraela urodził się w rzymskiej prowincji Judea, za panowania Gajusza Juliusza Cezara Oktawiana Augusta, a ukrzyżowany został w dniu 14 miesiąca Nissan, w 19 roku panowania Tyberiusza Cezara, 3 kwietnia 33 r.