Zmienia się świat, zmienia się więc i literatura próbująca go opisać. Wiele rzeczy, które przed wojną wydawały mi się ważne, dziś zeszły na drugi plan”, mówiła poetka Katerina Babkina podczas spotkania „Czytanie Ukrainy”, które już od lat jest stałym punktem festiwalowego programu. Autorka zwracała także uwagę na to, jak w ostatnich latach zmieniła się pozycja literatury w państwie ogarniętym konfliktem – na to, jak nowe wyzwania wymusiły przedefiniowanie dotychczasowych sposobów odnoszenia się do świata.
Na przykład – Tamara Duda, autorka niezwykle ważnej i nagradzanej powieści „Córeczka”, podkreślała znaczenie literatury dbającej o pamięć, szczególnie o wydarzeniach pozornie nieodległych, które jednak w natłoku dramatycznych wydarzeń łatwo mogą ulec zapomnieniu bądź zafałszowaniu. Duda w latach 2014-2016 pracowała jako wolontariuszka w strefie działań wojennych na wschodzie Ukrainy i, podobnie jak wiele pisarek i pisarzy z tego kraju, aktywnie walczyła z rosyjską propagandą, która do momentu pełnoskalowej inwazji z 2021 roku była wszechobecna w zachodnim świecie.
Hałyna Kruk, trzecia gościni spotkania, mówiła o szczególnej roli poezji w tym kontekście, bo dzięki niej, jak przy pomocy fotografii, możliwe jest opisywanie rzeczywistości w całym jej dynamizmie i skomplikowaniu. Wszystkie autorki były też zgodne, że nie ma w tej chwili miejsca na dialog z rosyjską kulturą. „Od wieków jest ona fundamentem terrorystycznego państwa, bronią imperium, które zabija ludzi. Świat zachodni musi to w końcu zrozumieć”, mówiła Babkina.
We współczesnej debacie publicznej wątek czytania przewija się często i w różnych kontekstach. Problem w tym, że zazwyczaj o czytaniu (bądź nieczytaniu) mówi się przy pomocy wyświechtanych frazesów, a przecież złożonego fenomenu, jakim jest literatura i jej odbiór, nie da się sprowadzić do kilku prostych danych statystycznych.
Piotr Marecki, wieloletni promotor literatury eksperymentującej z nowymi mediami podkreślał, że mówiąc dziś o literaturze, musimy brać pod uwagę szerszy, społeczno-technologiczny kontekst, w jakim ona funkcjonuje. „Żyjemy w świecie nadmiaru bodźców, komunikaty – w tym te literackie – atakują nas ze wszystkich stron, co z kolei formatuje nasza możliwości percepcyjne”, twierdził Marecki.
Małgorzata Lebda zwróciła z kolei uwagę na wspólnototwórczy charakter czytania, dlatego mówiąc dziś o roli literatury, powinniśmy przede wszystkim unikać wykluczania i budowania opozycji. Jako poetka uczulała także na stereotypowe myślenie o poezji. Elitarne skojarzenia nie tylko są w tym wypadku nietrafione, ale też szkodliwe, bo wiersze, szczególnie w dzisiejszej rzeczywistości medialnej, mogą odgrywać szczególną rolę. Podobnie jak wcześnie Hałyna Kruk, argumentowała, że to właśnie język poezji ma szczególne właściwości, pozwalające uchwycić naszą skomplikowaną i wielowątkową rzeczywistość.
W podobnym duchu wypowiadała się również Inga Iwasiów, twierdząc, że nie ma prostego przełożenia zjawisk technologicznych na praktyki czytelnicze. „Literatura wciąż pełni tę samą funkcję, co kiedyś – to znaczy pomaga nam uporządkować i zrozumieć świat. Zmieniają się natomiast jej formy, na co my wszyscy, zajmujący się pisaniem i czytaniem, powinniśmy zwracać szczególną uwagę”, mówiła literaturoznawczyni.
„W literaturze interesuje mnie mój własny strach. Gdy piszę, zastanawiam się, co może mnie zranić. Dlatego poprzez tekst mogę lepiej zrozumieć siebie, ale też otaczający mnie świat”, mówiła argentyńska pisarka Samanta Schweblin. O strachu w kontekście literatury rozmawia się stosunkowo rzadko, przyporządkowując ten rodzaj emocji przede wszystkim prozie gatunkowej. Jednak dla Schweblin strach, rozumiany jako fizyczna reakcja organizmu, jest najważniejszym wyznacznikiem realizmu. Aby osiągnąć ten niełatwy efekt, należy skonfrontować się z tym, co niesamowite – czyli balansującym na granicy prawdopodobieństwa, ale wciąż mieszczącym się w granicach naszego świata. Zderzenie z tego typu niezwykłością wymusza na nas, czytelnikach, szczególną uważność, prowokując jednocześnie pytania o to, czym właściwie jest „normalność”, z którą mamy na co dzień do czynienia.
„Normalność to problematyczne pojęcie, bo wymaga wyprowadzenie średniej w danej grupie. Ja jestem normalna, ty również, ale przecież nie jesteśmy takie same. Jeśli będziemy na siłę próbowały ustalić, czym jest nasza wspólna normalność, będziemy musiały upraszczać, a więc siłą rzeczy fałszować rzeczywistość”, podsumowała pisarka.
Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Masz konto? Zaloguj się
365 zł 95 zł taniej (od oferty "10/10" na rok)
