Co Talmud mówi o złych duchach?

Czego mamy tysiąc po lewej stronie, a dziesięć tysięcy po prawej? Psalmista rzecze: „Legnie u boku twojego tysiąc, myriady przy prawicy twojéj; do ciebie się nie zbliży” (Ps 91, 7; Cylkow). Trudno zgadnąć, bo są niewidzialne: demony. Ocierają się o nas i dlatego zużywają nam się ubrania, nawet jeśli tylko siedzimy i studiujemy Torę. Nie powinniśmy nocą pić wody z rzek i jezior, albowiem może tam przebywać Szabriri – demon ślepoty. Jeśli jednak jesteśmy bardzo spragnieni, a nie mamy przy sobie towarzysza, należy wypowiedzieć formułkę z zaklęciem, w którym stopniowo odejmujemy po jednej sylabie z imienia demona: Szabriri – briri – riri… Do latryny też lepiej nie chodzić w pojedynkę, gdyż gnieżdżące się tam często demony mogą nam zrobić krzywdę. Matka przyszłego mędrca o imieniu Abaje specjalnie hodowała owieczkę, by ta towarzyszyła chłopcu w toalecie. Córka rabina Chisdy – a zarazem żona rabina Rawy – kiedy mąż szedł na stronę, wkładała orzech do miedzianego naczynia i grzechotała. Kiedy Rawa został rektorem akademii talmudycznej, potrzebna była lepsza ochrona, skonstruowała więc okienko i przez nie trzymała rękę na jego głowie, gdy on oddawał stolec.

Powyższe stanowi jedynie część „wiedzy” o złych duchach, na którą natrafiłam w Talmudzie [Babilońskim]. Przy pierwszej takiej malowniczej historyjce zastanowiło mnie, jak rabinom świat wypełniony owymi stworami składał się teologicznie. Czyżby wiara w demony była w Babilonii tak rozpowszechniona, że aż nie zawieszali na tym myśli? Specjaliści od zdecydowanie mniej znanego Talmudu Jerozolimskiego mówią, że jest on pozbawiony demonologii.

W Biblii hebrajskiej rzadko można się natknąć na demony, w dodatku są one pod kontrolą Najwyższego. Dla przykładu o królu Saulu jest powiedziane, że „dręczył go zły duch, zesłany od Wiekuistego” (1 Sm 16, 14). Jak stwierdza prorok Amos: „nie ma klęski [dosł. zła] w mieście, gdy tego Wiekuisty nie sprawia” (Am 3, 6). W Torze bodaj jedynym wydaje się pustynny Azazel, któremu w Dzień Pojednania wysyła się kozła (zob. Kpł 16, 10). Tymczasem posiadając nieco wiedzy o bóstwach okolicznych narodów, dojrzymy demony nawet w pożegnalnej Pieśni Mojżesza (Pwt 32). Często ich imiona są zarazem rzeczownikami pospolitymi – np. Śmierć, Zaraza, Głód – i wtedy zazwyczaj tłumaczenie ich nie wychwyci. „Wycieńczeni gdy będą głodem, i strawieni gorączką i zarazą jadowitą” (wers 23), Bóg ześle dodatkowe kataklizmy na niewiernych Izraelitów. Odda ich na pastwę obcych sił, ponieważ „[o]fiarowali złym duchom, niebyłym siłom, bóstwom, których nie znali – nowym, świeżo powstałym, których się nie bali ojcowie wasi” (wers 17). Oto kara adekwatna do przewiny.©