Ten, który zdradził?

Festiwal Nowe Epifanie to poszukiwanie rozbłysków piękna w różnych, czasem nieoczywistych zakamarkach współczesnego świata. To także zaproszenie do dialogu twórców z tradycyjną sztuką religijną w duchu „Listu do artystów” Jana Pawła II. Festiwal od początku ma interdyscyplinarny charakter – prezentowane są tu spektakle teatralne, widowiska muzyczne w przestrzeniach sakralnych, wystawy, pokazy filmów poruszających w nowoczesny sposób tematykę religijną i teologiczną.

W tym roku kluczową rolę odgrywać będzie Judasz, postać szczególna dla całej ekonomii zbawienia. Często opisywany jako „ten, który zdradził”, utożsamiany z tym, co najgorsze – personifikacja chciwości, podłości i nielojalności. Sprawa jednak nie jest taka prosta, wszak trudno w naszej kulturze o postać bardziej kontrowersyjną, a przy tym zapładniającą wyobraźnię tysięcy twórców na przestrzeni wieków. Dlaczego odstąpił od tego, w co wierzył? Jakie były jego motywacje? Dlaczego zachowały się różne wersje tamtych zdarzeń? Jak rozumieć polecenie Jezusa wypowiedziane do Judasza na chwilę przed zdradą: „Co chcesz czynić, czyń prędzej” (J 13, 27)? Czy słowa: „Zgrzeszyłem, wydawszy krew niewinną” (Mt 27, 4) można rozumieć jako próbę ocalenia Jezusa?

Te pytania nurtowały m.in. Karola Huberta Rostworowskiego, Kazimierza Przerwę-Tetmajera czy Konrada Swinarskiego, dlatego warto zadać je również współczesnym twórcom. Festiwal Nowe Epifanie we współpracy z Akademią Teatralną zainicjował seminarium reżyserskie, czego owocem są debiuty Katarzyny Minkowskiej i Sławomira Narlocha. Do współpracy zaproszono również Bartosza Żurowskiego oraz Dawida Zalesky’ego, którzy zaprezentują współczesne rewizje historii Judasza. Na Festiwalu pojawią się także artyści, którzy znani są festiwalowej publiczności z poprzednich edycji: Paweł Passini i Artur Pałyga, a spektakl „#chybanieja”, tworzony przez ten duet, otworzy festiwalowe pasmo teatralne.

Jednak Festiwal to nie tylko teatr. Jak co roku kluczową rolę odgrywać będą również wydarzenia muzyczne, filmowe oraz kulinarne. Terapia szokowa dla zmysłów smaku i węchu, uczta dla uszu i wzroku, a wszystko to w aurze polskiego przedwiośnia, między Środą Popielcową a Niedzielą Palmową.

Dlatego już teraz zapraszamy na Nowe Epifanie! ©℗

WYBRANE WYDARZENIA X EDYCJI FESTIWALU NOWE EPIFANIE:

CHYBANIEJA

Punktem wyjścia dla sztuki są różne warianty biblijnej opowieści o Judaszu. W powszechnej pamięci funkcjonuje wyłącznie relacja ewangelisty Mateusza, wedle której apostoł zwrócił krwawe srebrniki kapłanom, po czym powiesił się na drzewie. Natomiast Piotr w Dziejach Apostolskich podaje zupełnie inną wersję wydarzeń – Judasz żadnych pieniędzy nie zwrócił, kupił natomiast ziemię, a potem zginął w wypadku. Z kolei jeden z ojców Kościoła, Papiasz, twierdzi, że Judasz żył długo i potwornie się roztył. Skąd te różnice? Dlaczego trzymamy się wyłącznie jednej wersji, wypierając inne świadectwa? Jak faktycznie potoczyły się losy Judasza?

Reżyseria: Paweł Passini
Studio S2 Polskiego Radia
9 i 10 marca

RÓŻE ZE ZŁOTA

„Nuper rosarum flores” to najsłynniejszy motet XV-wiecznego kompozytora Guillaume’a ­Dufaya. Artysta regularnie zmieniał protektorów, a sława wielkiego kompozytora ułatwiała mu życie w politycznych burzach XV wieku. Służył wielkim rodom, legatowi papieskiemu, a ostatecznie samemu papieżowi. Jego muzykę postrzega się przez pryzmat matematycznych struktur, architektonicznych schematów, które miały definiować układ głosów i rytm motetów. Björn Schmelzer zadeklarował jednak, że „Dufay, którego chcemy przywołać, nie jest twórcą z matematycznych przestrzeni i ze struktur syntetycznej kompozycji, ale tym z wewnętrznego poruszenia i wyrażonych emocji”.

Graindelavoix – Björn Schmelzer (kierownictwo artystyczne)
Kościół Ewangelicko-Reformowany w Warszawie
13 marca

A POD TOBĄ SĄ WIECZNE RAMIONA

W śpiewie praktykowanym przez zakonników na zakończenie dnia pojawia się nie tylko motyw snu, ale też lęk przed śmiercią; ruch i unieruchomienie. Te elementy Björn Schmelzer połączył z dziełami Samuela Becketta, który sam cierpiał na bezsenność. Teksty pisarza powiązane zostały z XV- i XVI-wieczną polifonią, w tym z trzema opracowaniami śpiewu „Media vita in morte sumus” („Pośrodku życia w śmierci jesteśmy”). Tym samym Schmelzer podkreśla zbieżność formalną tekstów Becketta i samej polifonii. W obu przypadkach pojawiają się repetycje, przekształcenia motywów, ciągłe skupienie. Wypowiedziane słowa Becketta angażują nie tylko głos, ale i całe ciało.

Graindelavoix – Björn Schmelzer (kierownictwo artystyczne)
Studio S2 Polskiego Radia
16 marca

OGIEŃ ŚWIĘTEGO ANTONIEGO

Ergotyzm, chorobę powodowaną przez sporysz, w średniowieczu nazwano „ogniem świętego Antoniego”. W średniowieczu była prawdziwą plagą i powodowała wielkie cierpienie. Jej ślad można znaleźć choćby w malarstwie Boscha, Bruegla i Grünewalda, a także w muzyce. Björna Schmelzera i zespół Graindelavoix temat ergotyzmu prowokuje do bliższego przyjrzenia się twórczości XV-wiecznego kompozytora Antoine’a ­Busnois, m.in. przypisywanej mu mszy opartej na melodii świeckiej pieśni „L’Ardant desir” („Płonące pragnienie”) oraz motetowi „­Anthoni usque limina”, w którym użyty jest dzwonek – tradycyjny atrybut kojarzony nie tylko ze św. Antonim, ale i z cierpiącymi na trąd i ergotyzm.

Graindelavoix – Björn Schmelzer (kierownictwo artystyczne)
Pałac Kultury i Nauki
17 marca

ORATORIUM O MLEKU

Spektakl studenta ­reżyserii Sławomira Narlocha to gra z konwencją jasełek i oratorium. Występujący artyści będą posługiwali się takimi instrumentami jak piła, lira korbowa, cymbały rzeszowskie czy ­duduk. Sztuka opowiada o wiosce na końcu Polski, gdzie mieszka Judasz z matką. Po sąsiedzku żyje Anioł, kawałek dalej chatkę zamieszkuje Diabeł, a na przydrożnym krzyżu mieszka Jezus. Na oczach widzów Judasz rodzi się, dorasta, zakochuje, chodzi na piwo z najlepszym przyjacielem Jezusem. O zdradzie i srebrnikach nie będzie ani słowa. W opowieści Sławomira Narlocha ziemia została wydana na pastwę aniołów i diabłów, którzy dogadali się ze sobą. Co ma sens, jeśli o naszych uczynkach decyduje przeznaczenie?

Reżyseria: Sławomir Narloch
Teatr Collegium Nobilium
28-31 marca

PSAŁTERZ POLSKI II

W chrześcijańskiej interpretacji Psalmów można znaleźć zapowiedź zdrady Judasza i męki Jezusa. Ich wybór, w parafrazie Jana Kochanowskiego i opracowaniu muzycznym Mikołaja Gomółki, będzie podstawą koncertu na Zamku Królewskim. Psalmy wykona Monodia Polska pod kierunkiem Adama Struga z towarzyszeniem Marii Erdman. Tegoroczny wybór Psalmów związany jest z proroctwem zdrady i pojmania, które Jan Kochanowski ujmuje w sugestywnych strofach: „oto wszeteczna / Gęba na mię się targa; język fałszywy / Ludziom żywot mój hydzi” czy „Wilcy mię zewsząd srodzy otoczyli, / Zewsząd mię wilcy zawarli otyli; / Paszczęki na mię rozdarli straszliwe, / Jako lew srogi zwierzę łupiąc żywe”.

Monodia Polska (pod kierunkiem Adama Struga)
Zamek Królewski w Warszawie
31 marca

JUDASZ. LABORATORIUM EPIFANII

Katarzyna Minkowska zaprosiła do współpracy grupę ­aktorów, aby przyjrzeć się wspólnie tekstom ewangelicznym, apokryfom i skostniałemu językowi religijnemu, próbując w nich odnaleźć prawdziwych ludzi, emocje i panujące między nimi relacje. Ta laboratoryjna praca stała się podstawą dla opowieści o tym, co mogło wydarzyć się przed śmiercią Jezusa, w wieczerniku. Apostołowie spotykają się tam po pojmaniu ich Mistrza i próbują odtworzyć Jego słowa, zinterpretować gesty, zrozumieć, co się stało. Kto zdradził, dlaczego to zrobił? Chcą ustalić wspólną wersję i zastanowić się, co dalej. Nie ma w ich gronie tylko dwóch uczniów: Judasza i Jana. A ta nieobecność mocno im ciąży.

Reżyseria: Katarzyna Minkowska
TR Warszawa
12 i 13 kwietnia

Szczegółowy program i festiwalowe aktualności na:
www.noweepifanie.pl
www.facebook.com/noweepifanie

Organizatorem Festiwalu Nowe Epifanie jest Centrum Myśli Jana Pawła II, instytucja kultury m.st. Warszawy