Szukając wspólnoty

Polskie syntezy synodalne zawierają krytyczną diagnozę stanu Kościoła pod względem „podążania razem w wierze”, tj. stanu wspólnoty, wewnętrznych relacji, możliwości współodpowiedzialności świeckich. Jednocześnie widać w nich dużą ostrożność w proponowaniu strukturalnych zmian, które mogłyby pomóc rozwiązać zidentyfikowane problemy.

Jak zauważył Tomasz Terlikowski w tekście „Zbiorczy akt oskarżenia”, brak takich zmian może być poważną przeszkodą w przezwyciężeniu dostrzeżonych negatywnych zjawisk. Jedną z przyczyn ujawniającej się ostrożności polskich uczestników konsultacji synodalnych może być obawa przed niemiecką Drogą Synodalną, która z powodu swych postulatów zmian w doktrynie i praktyce Kościoła przedstawiana jest u nas – niemal jak refren – jako negatywny przykład niedopuszczalnego zerwania z tradycją chrześcijańską i ustępstwo wobec świata.

Władza i współodpowiedzialność

W tym kontekście warto zwrócić uwagę na publikowane syntezy synodalne z innych Kościołów lokalnych – rozpoznać, na jakie problemy katolicy w innych częściach świata zwracają uwagę i jakie rozwiązania proponują. Przedstawiony niżej przegląd uwzględnia krajowe syntezy z Francji, Anglii i Walii, Belgii oraz Hiszpanii, a także syntezy diecezjalne z różnych części świata: USA, Chile, Korei Płd., Irlandii, Czech i Słowacji.

Motywem, który przewija się przez wszystkie syntezy, jest klerykalizm. Problemy dystansu pomiędzy hierarchią a świeckimi, „piramidalnych” relacji władzy, braku komunikacji i dialogu, nieprzejrzystości finansów i procesów decyzyjnych występują – jak się zdaje – w całym Kościele katolickim. Owszem, można zauważyć pewne różnice w „natężeniu” tych negatywnych zjawisk pomiędzy różnymi częściami świata – z opublikowanych syntez wynika, że stosunkowo najlepiej relacje pomiędzy duszpasterzami a parafianami wyglądają w obu Amerykach. Praktycznie wszędzie „szeregowi” księża są znacznie lepiej postrzegani przez wiernych niż biskupi.

Zdecydowana większość syntez powstałych w Europie różni się od polskich tym, że nie tylko wyraża potrzebę, by księża i biskupi byli bardziej otwarci na dialog ze świeckimi, wysłuchiwali ich zdania i brali je pod uwagę przy podejmowaniu decyzji. Europejscy katolicy formułują także postulaty daleko idących zmian strukturalnych, które umożliwiłyby świeckim realny udział w procesie podejmowania decyzji ważnych dla wspólnoty Kościoła. Francuzi, Anglicy, Belgowie czy Hiszpanie domagają się, by rozmaite ciała o „synodalnej” naturze, jak na przykład parafialne rady duszpasterskie, pochodziły z rzeczywistego i wolnego wyboru i miały kompetencje nie tylko doradcze, ale i decyzyjne. Najbardziej konkretne i daleko idące postulaty sformułowali jednak Czesi – obejmujące nie tylko wpływ na obsadę duszpasterską w parafii, ale także możliwość odwołania biskupa przez wiernych.

Postulaty demokratyzacji struktur kościelnych nie pochodzą jedynie z Europy, choć katolicy w USA wydają się tu podobni do Polaków, Koreańczycy zaś przyznają, że „piramidalna” struktura Kościoła pasuje do ich kultury – nie tylko kolektywistycznej, lecz bardzo hierarchicznej. Znacznie śmielszych zmian w kierunku bardziej „płaskiego” modelu Kościoła chcą wierni z Ameryki Łacińskiej. Na przykład w syntezach chilijskich możemy przeczytać, że decyzje dotyczące wspólnoty nie powinny należeć do samych księży, lecz uzyskiwać zgodę rad parafialnych, a nawet całych wspólnot.

W głosach latynoamerykańskich widoczny jest ważny kontekst powyższego postulatu: Kościół funkcjonuje tam najlepiej w formie małych grup (tzw. wspólnot podstawowych), w których wszyscy się znają, będąc połączeni także na płaszczyźnie codziennego życia. Katolikom chilijskim nie chodzi więc tylko o kwestie władzy, ale o to, że taka forma życia kościelnego powinna być wspierana jako najbardziej właściwa dla chrześcijaństwa.

Co ciekawe, podobne doświadczenia w tym względzie ujawniają się w syntezie Kościoła we Francji. Czytamy w niej, że właśnie w takich wspólnotach można było doświadczyć synodalności Kościoła. To odkrycie prowadzi do upowszechnienia się pragnienia, by Kościół nadal funkcjonował podobnie.

W tym kontekście warto podkreślić, że dopominanie się świeckich o otwarcie większych możliwości współodpowiedzialności za wspólnoty Kościoła nie wiąże się tylko z postulatami udziału we władzy. Wiele głosów zwraca także uwagę, że świeccy mogą z dużą korzyścią dla wspólnoty angażować się w działania o charakterze duszpasterskim: prowadzić grupy, głosić ewangelię. W tym wymiarze postulaty zmian prawnych sformułowane we Francji dotyczą otwarcia możliwości głoszenia przez świeckich homilii podczas Eucharystii.

Co przeoczyliśmy

W większości z wymienionych syntez (wyjątkiem jest Kościół na Słowacji) pojawiają się – jako bardzo ważne – wątki w Polsce prawie nieobecne albo tylko lekko zaznaczone: dyskryminacja kobiet we wspólnocie Kościoła; problem obowiązkowego celibatu; kwestia wykluczenia z pełnego uczestnictwa we wspólnocie osób niespełniających wymogów aktualnej katolickiej etyki seksualnej.

Dyskryminacja kobiet jest często wiązana z problemem „piramidalnej” struktury Kościoła, brakiem dialogiczności i monopolizacją władzy przez biskupów i księży. Niemal powszechna jest diagnoza, że w tej sytuacji cierpią zwłaszcza kobiety – które, co też jest często odnotowywane, z reguły stanowią większość wiernych zaangażowanych w życie wspólnoty. Powszechne jest pragnienie takich zmian strukturalnych, które zapewnią kobietom udział w kościelnych gremiach decyzyjnych. W wielu Kościołach (Francja, Anglia i Walia, Irlandia, Belgia, Czechy, Chile, niektóre diecezje hiszpańskie i amerykańskie) formułowane są postulaty dopuszczenia kobiet do święceń diakonatu. Rzadziej, ale także często, wspomina się o udzielaniu kobietom święceń prezbiteratu. Nawet jednak w tych wspólnotach, które nie domagają się sakramentu święceń dla kobiet, formułuje się postulat otwarcia na ten temat wolnej dyskusji.

We wszystkich Kościołach zauważono kryzys duchowieństwa: ilościowy, ale także jakościowy, czyli braki umiejętności (a czasami i woli) prowadzenia wspólnot w sposób dialogiczny, synodalny. Powszechnie zgłaszane są więc postulaty zmian w formacji księży. Bardzo częsta jest także opinia, że zmienić należy dominującą formę życia księży – tj. odejść od obowiązkowego celibatu.

Ostatnia kwestia dotyczy rozwiedzionych żyjących w ponownych związkach oraz – ten motyw brzmi najwyraźniej – osób LGBT+. W najbardziej dojmujący sposób problem przedstawiony jest w syntezie diecezji Seulu, gdzie zauważono związek pomiędzy postawą Kościoła wobec tych osób a faktem, iż wśród wierzących osób LGBT+ jest znacznie większy odsetek prób samobójczych niż wśród niewierzących o analogicznej orientacji seksualnej.

Właściwie wszystkie syntezy formułują pragnienie jakiejś zmiany w postawie Kościoła wobec tych grup wiernych. W części znajdujemy konkretne postulaty – np. otwarcia możliwości błogosławieństwa par homoseksualnych. Postulat ten zawarty jest w krajowych syntezach z Anglii i Walii oraz z Belgii. W tym punkcie w wielu lokalnych Kościołach – także w angielsko-walijskim – można zauważyć sporą polaryzację wśród wiernych: podczas gdy jedni domagają się zmiany w nauczaniu i praktyce Kościoła, inni zdecydowanie przestrzegają przed takimi zmianami.

Najbardziej spolaryzowany wydaje się Kościół w USA, gdzie spory o bardziej inkluzywne podejście do osób LGBT+ są głęboko uwikłane w politykę. Co ważne – polityzacja Kościoła, zwłaszcza na szczeblu Konferencji Episkopatu, jest spostrzegana jako jeden z poważniejszych problemów koniecznych do przezwyciężenia.

Warto też odnotować, iż „inkluzywne” tendencje odnośnie do osób LGBT+ są obecne także w syntezach z Korei Płd. i z Chile – czyli krajów, których tradycyjna i nadal silnie oddziałująca kultura jest krytycznie nastawiona do osób nieheteronormatywnych.

Fundamentalna debata

Przegląd opublikowanych już syntez synodalnych z różnych części świata wskazuje, że katolicy niemieccy zaangażowani w Drogę Synodalną nie są osamotnieni, jeśli chodzi o rozpoznanie potrzeby gruntownych zmian w doktrynie i praktyce Kościoła w wielu aspektach istotnych dla funkcjonowania wspólnoty. Potrzebę takich zmian widzą członkowie Kościołów lokalnych w całej Europie Zachodniej i w wielu innych miejscach świata.

Proces konsultacji synodalnych często okazywał się pierwszym doświadczeniem możliwości swobodnej rozmowy: wypowiadania swojego zdania, bycia wysłuchanym i słuchania innych. Jak pokazuje większość opublikowanych syntez, w doświadczeniu tym wybrzmiała bardzo gorzka diagnoza stanu Kościoła. Co jednak równie ważne – katolicy proponują odważne recepty naprawy. Dotyczą one nie tylko sposobu odnoszenia się księży i świeckich, ale fundamentalnych teologicznych kwestii: hierarchicznej struktury Kościoła, możliwości udzielania sakramentu święceń kobietom oraz zmiany moralnej oceny związków homoseksualnych.

Zapewne dyskusja nad proponowanymi zmianami będzie gorąca. Nie wiadomo, które z nich zostaną wprowadzone w życie. Wiadomo już jednak, że debata będzie toczyć się w wielu miejscach Kościoła. Jeśli nie otworzymy jej i w Polsce – pozostaniemy na peryferiach katolicyzmu. ©℗