Sentencje Ojców – wstęp

To wyjątkowe dzieło wchodzące w skład Talmudu: - nie ma w nim spisanych i dyskutowanych praw, są tylko życiowe maksymy. Słowo Avot oznacza "ojcowie" i wskazuje na to, że wszystkie nakazy zostały wywiedzione z Tory i z mądrości starożytnych rabinów. Odnosi nas do duchowych ojców judaizmu, których współcześni czują się dziedzicami. Traktat zapewne skodyfikowany został w III wieku wspólnej ery, a w XII wieku wszedł do liturgii i jest recytowany i studiowany w szabat między świętem Pesach a świętem Szawuot, kiedy to czci się czas ofiarowania Tory na górze Synaj. "Pirke Awot" składa się z sześciu rozdziałów, z których dwa pierwsze dotyczą genealogii Tory i pouczeń etycznych, pozostałe są mniej lub bardziej luźnym zbiorem różnych zaleceń, porad, reguł postępowania.

Powstało i powstaje setki komentarzy do "Pirke Awot". Jest szereg polskich tłumaczeń, z których największym uznaniem cieszy się to sporządzone przez błogosławionej pamięci Michała Friedmana oraz Ewę Gordon i Sachę Pecarica. Komentarze pisali najwięksi: Nachmanides, Majmonides, praski rabin Maharal, XIX-wieczny wielki niemiecki rabin Hirsch.

Zacznijmy od komentarza XVI-wiecznego rabina z Pragi Judy Bezalela, zwanego też Maharalem. Torę nazywa drzewem życia zakorzenionym w Boskiej rzeczywistości. Porównuje ją do czystego światła, które świeci światłem boskim, oświetlając nasze drogi na ziemi. Zawiera w sobie wiedzę wysoce abstrakcyjną, czysto duchową, która przekracza ludzką fizyczność. Owo światło wymaga interpretacji, rozumienia, domaga się przemyślenia, przetłumaczenia na język życiowych i duchowych porad. Światło musi zostać przefiltrowane i umieszczone w lampach, które na co dzień nam towarzyszą. Owe lampy funkcjonują lepiej lub gorzej, zależnie od tego, jaką oliwę nalejemy, jak będą sporządzone. Nasza ludzka wiedza (lampa) jest zawsze jakoś ograniczona. Ową lampą codzienną są w religii nakazy etyczne (micwa). Wskazują właściwą drogę życia. Mają nas dyscyplinować i uczą panowania nad sobą. Są darem Boga i tłumaczą, jak być blisko Niego, jak dostąpić życia wiecznego i mieć udział w Przyszłym Świecie.

Studia nad Talmudem i Torą rozwijają w nas doskonałość. Doskonałość zawiera w sobie trzy wymiary. Pierwszy odnosi się do stosunków z innymi ludźmi, drugi stosunku do siebie samego i swych możliwości jako istoty ludzkiej. Trzeci wymiar doskonałości dotyczy związków z Bogiem. Owe trzy wymiary sprawiedliwości odpowiadają trzem cząstkom, z jakich składa się ludzka natura: fizycznej, emocjonalnej i duchowej. Księga "Sentencje Ojców", powiada Maharal, odnosi się do wymiaru naszej fizyczności i "nie pozwala na to, by nasze słabości nad nami panowały". Można powiedzieć jeszcze inaczej: traktat etyczny zawiera w sobie pouczenia dotyczące stosunku do siebie samego. Opiera się na prostej zasadzie: "Dobre postępki poprzedzają studia nad Torą".

Pierwszy rozdział "Sentencji Ojców" otwiera następujące motto: "Cały Izrael ma udział w Przyszłym Świecie, jak jest napisane: »Wszyscy w Twoim narodzie są sprawiedliwi, na wieki odziedziczą ziemię. [Są oni] gałązką, którą zaszczepiłem, dziełem rąk Moich, by Mnie wysławiali«" (Izajasz 60, 21).

Czym jest w tradycji żydowskiej "Świat Przyszły"? Część rabinów powiada, że to po prostu czas po śmierci, gdy żyjemy tylko jako dusze w duchowej realności, większość jednak twierdzi, że to czas zmartwychwstania, gdy znów połączą się dusze i ciała. Co prawda w Torze nigdzie nie wspomina się o rezurekcji, ale talmudyczni mistrzowie nauczali, że ten, kto w nią nie wierzy, traci Świat Przyszły. Co znaczy słowo "udział"? Udział wywodzi się od słów "pole", "kawałek ziemi". Niektórzy mogą posiadać ziemię, ale jej nie uprawiają, inni dbają o nią i ziemia rodzi owoce i jarzyny. To, czy ktoś skorzysta ze swego działu, zależy od nas. "Sentencje Ojców" uczą, jaki udział nam przypadnie. A co znaczy, że cały Izrael ma udział w Życiu Przyszłym? Majmonides powiada, że lud jako całość ma zbiorowy w nim udział, ale już nie inne narody. Cały naród zawarł przymierze z Wiekuistym i cały lud wypowiedział u stóp góry Synaj słowa: "wszystko, co nam Bóg nakazał, wypełnimy". Przyjął na siebie Torę. Został wybrany i obarczony szczególną misją: pełnienia roli świadka Boga na ziemi. Póki naród żydowski pozostaje jednością, każdy z jego członków niesie w sobie szczególną misję, jak i cząstkę sprawiedliwości. Jest ludem cadyków. Choć, dodaje mędrzec, sprawiedliwi nie-Żydzi też mogą zmartwychwstać, ale to już zależy od ich indywidualnych starań.