Rewolucja w kodeksie

Co prawda teraz modyfikacji uległa tylko jedna z siedmiu ksiąg kodeksu, ale za to ta, która zawsze budzi największe zainteresowanie: określająca sankcje karne za przestępstwa popełniane przez ludzi Kościoła.

Wrócić do rzeczywistości

Przebudowa trwała 12 lat – prace zainicjował w 2009 r. Benedykt XVI, a zakończył, podpisując w dzień Zesłania Ducha Świętego konstytucję apostolską „Pascite gregem Dei”, papież Franciszek. Zmieniono 63 kanony Księgi VI (na 89, co daje 71 proc.), kolejne 9 zmieniło swoje miejsce, co nie było jedynie zabiegiem redakcyjnym, bo wynikało z całkiem nowego rozłożenia akcentów.

Trzeba uczciwie powiedzieć, że choć zmiany są rozległe, to jednak większość modyfikacji sprowadza się do – owszem: znaczących, ale jednak drobnych – korekt: zamiany słów, wyrzucenia zbyt ogólnych sformułowań, przestawienia kolejności zdań. Tych najistotniejszych poprawek jest może 20. Sekretarz Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych bp Juan Ignacio Arrieta przyznał, że już w toku konsultacji nowych przepisów z kanonistami czy krajowymi konferencjami episkopatów zgłaszano uwagi, że zmiany są mało radykalne. Dodał, że w trakcie pracy nad reformą wciąż pojawiały się nowe okoliczności, które – być może – powinny zostać uwzględnione, na co jednak (prawdopodobnie pod presją czasu) się nie zdecydowano.

Reforma kodeksu z pewnością będzie tematem jeszcze niejednej, bardziej dokładnej analizy. Tu skoncentrujemy się tylko na jej najważniejszych punktach, dostrzegalnych już przy pobieżnej lekturze dokumentu.

Wydaje się oczywiste, że przepisy na temat kar kościelnych, ustanowione przed blisko 40 laty, nie przystawały już do współczesnych realiów. Zresztą nie odzwierciedlały ich nawet w chwili powstania: o ile przepisy z pozostałych ksiąg tworzono w oparciu o normy wprowadzone wcześniej ad experimentum, to kanony Księgi VI nie miały okazji sprawdzić się w praktyce, nawet na próbę. Założeniem reformy Jana Pawła II była też maksymalna ogólność sankcji oraz swoboda, pozostawiona biskupom lokalnym w ich nakładaniu. Niestety, często powodowała ona dezorientację, a czasem także stawała się wygodną wymówką dla łagodnego traktowania przestępców. Jeśli dodamy do tego błędne interpretacje zasady godzenia sprawiedliwości z miłosierdziem, otrzymamy obraz chaosu, jaki towarzyszył wymierzaniu sankcji kościelnych.

Widzieli to nie tylko specjaliści prawa kanonicznego. Opinia publiczna nieraz bulwersowała się brakiem konsekwencji w orzekaniu i pobłażliwością kościelnych trybunałów. Pedofilskie skandale, w ostatnich trzech dekadach coraz powszechniej ujawniane, jeszcze bardziej potwierdziły potrzebę doprecyzowania i wzmocnienia przepisów prawa karnego.

Nowe przestępstwa, nowe kary

Nowe przepisy w większym stopniu uwzględniają zmieniającą się rzeczywistość. „Prawo musi iść za życiem” – mówiono podczas prezentacji w Watykanie. W Księdze VI pojawiły się np. przepisy na temat przestępstw, których osądzanie powierzono Kongregacji Nauki Wiary. Dotychczas były obecne w kodeksie tylko częściowo, pozostałe – choćby odnoszące się do wykorzystywania seksualnego nieletnich – obowiązywały na mocy przepisów specjalnych, ogłaszanych w ostatnich latach przez kolejnych papieży. Teraz włączone zostały do przestępstw przeciwko życiu, godności i wolności człowieka (Tytuł VI, kan. 1398).

Pojawiły się też po raz pierwszy przestępstwa gospodarczo-finansowe (kan. 1393), za czyn karalny zostało wreszcie uznane niepowiadomienie właściwych organów o przestępstwie lub niewykonanie wyroku trybunału kościelnego (kan. 1371). W katalogu czynów zabronionych znalazła się też „próba udzielenia święceń kobiecie” (kan. 1379) czy złamanie „tajemnicy papieskiej” (kan. 1371).

Zmieniony kodeks wymienia także nowe, nieobecne dotąd w prawie kościelnym sankcje: grzywnę, odszkodowanie czy też pozbawienie – częściowe lub całkowite – wynagrodzenia (choć w przypadku księży konieczne będzie w takim przypadku „zadbanie, by nie pozostawić ich bez środków do godziwego życia”).

Poszerza również grono osób, które podlegać będą kościelnym sankcjom – są to nie tylko kapłani, lecz także zakonnice i zakonnicy, a nawet świeccy sprawujący funkcję w Kościele (wprowadzono m.in. możliwość suspendowania osoby świeckiej).

Duży nacisk położony został na konieczność naprawienia szkody, jaką spowodował czyn karalny. Jedną z nowości jest przepis zabraniający darowania lub umorzenia kary, o ile sprawca nie wynagrodził wyrządzonej krzywdy i nie naprawił szkody, czy to duchowej, czy materialnej. Przewidziano również przepisy pozwalające na skuteczną prewencję: biskup będzie miał możliwość zastosować przepisy prewencyjnie, jeśli nabierze uzasadnionego podejrzenia, że jego podwładny może popełnić przestępstwo lub wyrządzić większą szkodę. W katalogu kar prewencyjnych znalazło się upomnienie i nagana, ale też nadzór prawny nakładany dekretem biskupim.

Nowe przepisy zaczną obowiązywać 8 grudnia 2021 r.