Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Praca uznanego naukowca rzadko zyskuje status bestsellera (chyba że ów naukowiec, jak Umberto Eco, napisze powieść) - tak się jednak przydarzyło Stephenowi Greenblattowi. Urodzony w 1943 r. amerykański krytyk i teoretyk literatury, znawca angielskiego renesansu, od 1997 r. związany jest z Uniwersytetem Harvarda. Stworzył kierunek zwany "nowym historycyzmem", który wiąże dzieło literackie z jego tłem historycznym i kulturowym, stawiając sobie za cel "rozumienie literatury jako części systemu znaków, tworzących daną kulturę". Wybór pism Greenblatta, zatytułowany "Poetyka kulturowa" - to inna nazwa proponowanej przez niego metodologii - wydano u nas w zeszłym roku nakładem Universitasu. Biografia Shakespeare'a, której oryginalny tytuł brzmi "Will in the World", ukazała się przed trzema laty, odniosła wielki sukces i zebrała zarówno entuzjastyczne, jak i krytyczne recenzje (włącznie z mianem "literacko-biograficznego odpowiednika coca-coli"). Bo też autor - skądinąd redaktor dzieł zebranych Shakespeare'a - swoje tezy opiera często na wątłych podstawach. Co nie zmienia faktu, że zawdzięczamy mu pasjonującą lekturę.
Jedną z głównych cech sztuki Shakespeare'a, pisze Greenblatt, jest dotykalność rzeczywistości, obecność żywego doświadczenia osiągnięta dzięki wirtuozowskiej władzy nad słowem. "Aby zrozumieć, kim był - tłumaczy dalej - należy pójść tropem werbalnych śladów, które po sobie zostawił, przyjrzeć się życiu, które przeżył, i światu, na który tak się otworzył". A potem jeszcze apel do czytelnika: "Shakespeare wykorzystał wyobraźnię, by przekształcić swoje życie w sztukę - i aby zobaczyć, jak to się stało, każdy z nas musi uczynić użytek z wyobraźni, którą sam posiada".
Mamy więc obraz elżbietańskiej Anglii, od prowincjonalnego Stratfordu po Londyn, kraju dynamicznego i rozkwitającego, ale podminowanego konfliktem religijnym - to u Greenblatta jeden z najważniejszych wątków. Na tym tle rysuje się sylwetka poety, skonstruowana tyleż z potwierdzonych faktów, ile z hipotez dotyczących środowiska, w którym wyrósł, jego pozycji społecznej, przekonań religijnych i kontaktów towarzyskich. Dowodów, a przynajmniej poszlak, które uwiarygodniłyby te hipotezy, szuka Greenblatt w tekstach Shakespeare'a. To właściwie ciąg pytań różnej wagi, na które jednoznaczna odpowiedź bywa czasem niemożliwa.
Czy powracający w szekspirowskiej metaforyce wątek rękawiczek i skóry to ślad doświadczeń związanych z profesją ojca? Czy w powstałym około roku 1595 "Śnie nocy letniej" znalazło się wspomnienie uroczystości urządzonych dwadzieścia lat wcześniej na cześć Elżbiety w Kenilworth, i czy jedenastoletni William mógł te uroczystości oglądać? Jakie miejsce w jego światopoglądzie zajmowało dziedzictwo katolicyzmu i czy kiedykolwiek spotkał Edmunda Campiona, jezuitę i męczennika wyniesionego przez Kościół katolicki na ołtarze? Czy małżeństwo Shakespeare'a z Anną Hathaway było rzeczywiście nieudane i jakie to miało znaczenie dla obrazu związków między kobietą a mężczyzną w jego dramatach? (Jak zauważa Greenblatt, jedyne dwie pary małżeńskie u Szekspira złączone naprawdę silną więzią, to... Gertruda i Klaudiusz w "Hamlecie" oraz państwo Makbetowie.)
Wśród tematów jest też i zagadka "Sonetów", i kwestia żydowska, a szczególnie wiele miejsca poświęca Greenblatt "Hamletowi", w którym widzi utwór dla Shakespeare'a kluczowy i "najgłębszą ekspresję" jego jaźni. Żarliwy, osobisty ton, w jakim prowadzi narrację, odbiega od akademickiego dyskursu. Bo to nie chłodna analiza - raczej zaproszenie do przygody.
(Wydawnictwo W.A.B., seria Fortuna i Fatum, Warszawa 2007, ss. 424. Przełożyła Barbara Kopeć-Umiastowska. W tekście ilustracje, na końcu nota bibliograficzna oraz indeksy.)
Lektor
