Nienawiść - grzech karalny

Sprawa księgarni "Antyk", rozpowszechniającej w podziemiach stołecznego kościoła Wszystkich Świętych publikacje antysemickie, ma dwa aspekty: świecki i religijny (patrz: Zuzanna Radzik “Antysemityzm w podziemiach kościoła", “TP" 13/03, oraz Krzysztof Burnetko “Ciąg dalszy nie nastąpił", “TP" 47/03 i “Ciąg dalszy nastąpił", “TP" 48/03). Prawo państwowe chroni porządek doczesny - wzywanie do nienawiści na tle rasowym czy narodowościowym zagraża temu porządkowi (pokojowemu współistnieniu ludzi), dlatego traktowane jest jako czyn zabroniony i obwarowane sankcjami karnymi. Nie wiadomo, jaki będzie finał sprawy księgarni w sądownictwie państwowym. Czy Prokuratura wznowi postępowanie w sprawie księgarni? Czy Warszawska Gmina Żydowska odwoła się od prawomocnej decyzji polskiego sądu do Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu?

Sprawa ma także aspekt religijny. Kościół jest wspólnotą ludzi wierzących wykraczającą poza doczesność. Jego celem i sensem istnienia jest prowadzenie ludzi do wiecznej wspólnoty z Bogiem. Dlatego na czyny ludzkie patrzy z szerszej perspektywy niż państwo. Chcąc pełnić swoją funkcję, Kościół nie mógł nie zatroszczyć się o odpowiednie uporządkowanie relacji wewnątrz wspólnoty wiernych. Temu służą kościelne uregulowania prawne zawarte w Kodeksie Prawa Kanonicznego.

Gdy porównać prawo państwowe z prawem kanonicznym, łatwo można dostrzec różnice. Nie wszystkie czyny karane przez państwo są piętnowane przez Kościół i odwrotnie - są czyny nie karane przez państwo, a przez Kościół nie tylko traktowane jako grzech, lecz dodatkowo piętnowane kościelną sankcją karną (np. aborcja zawsze nakłada na sprawcę i osoby pomagające karę ekskomuniki - jeśli osoby te są wierzące i świadome obowiązywania w Kościele takiej sankcji). Kościół rozróżnia także grzech i czyn przestępczy, a zakres tych pojęć nie pokrywa się: wiele grzechów ciężkich (np. kradzież, cudzołóstwo) nie jest obarczanych dodatkowymi karami kościelnymi, zaś niektórym przestępstwom (np. godzącym w dyscyplinę kościelną, jak łamanie zakazu handlu przez duchownych) trudno przypisać znamię grzechu. Obwarowanie niektórych grzesznych czynów sankcją karną nie tylko ma działać wychowawczo i dyscyplinująco, ale także informować wiernych, które czyny prawodawcy kościelni rozpoznają jako szczególnie sprzeciwiające się nadprzyrodzonej misji Kościoła.

Antysemityzm jest grzechem. Wielokrotnie przypominał o tym Jan Paweł II. To oczywiste: wywoływanie nienawiści do drugiego człowieka z jakiegokolwiek powodu zawsze jest działaniem przeciwko najważniejszemu przykazaniu - miłości Boga i bliźniego. Doceniając wagę grzechu nienawiści, Kościół dodatkowo przypisał czynom z niego wypływającym sankcję karną. Zapisane to zostało w kanonie 1369 Kodeksu Prawa Kanonicznego : “Kto w publicznym widowisku, w kazaniu, w rozpowszechnionym piśmie albo w inny sposób przy pomocy środków społecznego przekazu, wypowiada bluźnierstwo, poważnie narusza dobre obyczaje albo znieważa religię lub Kościół bądź wywołuje nienawiść lub pogardę, powinien być ukarany sprawiedliwą karą" (podkreślenia - AS). Kanon ten można odnieść do rozpowszechniania w podziemiach warszawskiego kościoła Wszystkich Świętych publikacji antysemickich.

Czy to znaczy, że sprawcy gorszącej sytuacji mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności przez władze kościelne? Ordynariusz nie tylko ma takie prawo (wywoływanie nienawiści jest potraktowane przez Kodeks jako przestępstwo), ale wręcz ma obowiązek sprawą się zainteresować i wszcząć odpowiednie kroki administracyjne lub karne. Powinien to uczynić, gdy uzna, “że ani braterskim upomnieniem, ani naganą, ani też innymi środkami pasterskiej troski nie można w sposób wystarczający naprawić zgorszenia, wyrównać naruszonej sprawiedliwości i doprowadzić do poprawy winnego" (kanon 1341).