Los tłumacza

Mam przed sobą pismo datowane na połowę czerwca tego roku. Sygnowała je poznańska kancelaria radców prawnych. Dotyczy: „tłumaczeń wykonywanych dla FIRMY X (nazwa zmieniona – red.) w kontekście postępowań prowadzonych przez ZUS dotyczących prawidłowości i rzetelności naliczania składek”. Pismo trafiło mailem do tłumaczy pracujących dla tej firmy – międzynarodowej korporacji translatorskiej oferującej szeroką gamę tłumaczeń specjalistycznych (od prawa i medycyny po logistykę i bankowość) działającej w kilkunastu krajach świata, której roczne obroty liczone są w setkach milionów dolarów.

Z listu wynika, że FIRMA X jest mocno zaniepokojona. ZUS próbuje bowiem właśnie podważyć kluczową część jej modelu biznesowego opartego na trzymaniu się zasady, że powszechnie obowiązującą formułą współpracy z tłumaczami jest umowa o dzieło. Nawet z tymi, którzy pracują dla X regularnie i całymi latami. Chodzi oczywiście o składki zdrowotne oraz ubezpieczeniowe. W przypadku dzieła są one przerzucone na pracownika. Jeśli chce się ubezpieczyć, to jego problem – niech się podczepi pod etat współmałżonka, kupi ziemię i przystąpi do KRUSU albo założy działalność gospodarczą. To już nie jest sprawa zleceniodawcy.

Na stronie

Takie stawianie sprawy budzi jednak opory. W ostatnich latach w Polsce wiele zostało powiedziane i napisane o konieczności walki z uśmieciowieniem pracy. Byłoby nawet grubą nieuczciwością powiedzieć, że wszędzie wciąż jest tak źle, jak było w roku 2013 albo 2014. W życie weszło przecież w międzyczasie wiele przepisów utrudniających omijanie kodeksu pracy poprzez zatrudnianie kogoś na śmieciówce w nieskończoność. Nie jest już tak łatwo  udawać, że taki pracownik to nie żaden pracownik. Tylko zupełnym przypadkiem regularnie przechodzi tutaj z tragarzami i mimochodem podrzuca do firmy swoje unikalne „dzieło”. Niestety, branża translatorska wciąż zachowuje się tak, jakby jej to nie dotyczyło.

„Wzrost wynagrodzeń w polskiej gospodarce pozostaje w rażącej sprzeczności z obserwowanym przez nas stałym spadkiem honorariów tłumaczy, szczególnie wyraźnym w ciągu ostatniej dekady. Towarzyszą temu m.in. zdominowanie rynku przez różnego rodzaju pozostających w ostrej wojnie konkurencyjnej pośredników, mechaniczne stosowanie przepisów ustawy o zamówieniach publicznych (przetargi etc.)” – żali się na swojej stronie Stowarzyszenie Tłumaczy Polskich. Organizacja o długiej (bo prawie 40-letniej) historii. W dobrych czasach (dobrych, to znaczy przed rokiem 1989) zrzeszającej nawet 2,5 tys. członków.

Na stronie STP widnieje rekomendacja dotycząca stawek. Nazywa się je tutaj „maksymalnymi”, ale tylko dlatego, że na publikację innych nie zgadza się UOKIK (na stronie STP wisi nawet pismo w tej sprawie). W przypadku tłumacza pisemnego taką stawką jest 200 zł za 1500 znaków. Czyli stronę przetłumaczonego tekstu. 

„Znalazłam te zapisy na stronie STP i skonsultowałam to z moimi przełożonymi. Bo mnie się przecież zdarzało pracować nawet za 20 zł od strony” – mówi jedna z moich rozmówczyń z branży. „Ale dowiedziałam się tylko, że biuro nie ma zamiaru respektować tych zapisów, bo działalność STP nie ma na nich żadnego wpływu”. Po zakwestionowaniu polityki płac biuro zerwało z nią współpracę. Trwało to zaledwie kilka minut. To kolejna korzyść pracodawcy z wiązania się z pracownikiem tylko umową o dzieło. Tamta rozmowa miała miejsce jakiś czas temu. Dziś moja rozmówczyni współpracuje z innym biurem. „Nadal mam wrażenie, że nie jest tak, jak powinno, ale przyzwyczaiłam się już do myśli, że w tej branży raczej nie będzie lepiej” – słyszę.

Napisy końcowe

Bardzo podobne tony pobrzmiewają w rozmowach z innymi tłumaczami. Każdy trochę inaczej rozkłada akcenty. Ale ból jest podobny. Jedni mówią, że osiągniecie dochodu na poziomie 2–2,5 tys. zł na rękę wcale nie jest taką prostą sprawą. Inni zwracają uwagę, że odbywa się to w warunkach stałej niepewności. Czasem zleceń nie ma wcale. A czasem się kumulują. Odmówić nie wolno. To znaczy, formalnie oczywiście nikt nikogo pistoletem do pracy nie zmusza. Ale jak raz odmówisz, to możesz mieć pewność, że drugi raz raczej nie zadzwonią ani nie podeślą kolejnego zlecenia. Tłumacze literatury mają jeszcze coś w rodzaju bonusu w postaci pewnej translatorskiej sławy. W końcu ich nazwisko widnieje na stronach tytułowych książki lub w napisach końcowych filmu. W niektórych przypadkach da się to przełożyć na jakieś wymierne zyski: poprowadzić wieczór autorski albo napisać płatną przedmowę.

Ale pozostali (tłumaczenia specjalistyczne) raczej nie mogą liczyć na takie cuda. „Przez całą kilkuletnią karierę nigdy moje nazwisko nie zostało umieszczone przy tłumaczeniu” – mówi jeden z rozmówców. I tak jakoś przędą. Większość z nich nigdy nie miała propozycji podjęcia innej formy zatrudnienia niż umowa o dzieło. Jedyne „oferty”, które im składano, to założenie działalności gospodarczej. Co kierowane było nie tyle troską o pracownika, ile raczej obawą, że „ZUS się przyczepi”. Tak, jak „przyczepił się” w przypadku FIRMY X.

Polecamy: Woś się jeży - autorska rubryka Rafała Wosia co czwartek w serwisie "TP"

Oto grunt, na którym pojawia się wspomniany już czerwcowy list FIRMY X do translatorów. Pozornie przedstawia on stanowisko firmy w sporze z ZUS-em. W ośmiu rozbudowanych punktach i przy pomocy prawniczego języka firma tłumaczy, dlaczego umowa o dzieło to najlepsze i najbardziej do sytuacji zawodowej tłumacza adekwatne rozwiązanie.

Do dzieła!

Ale na koniec pojawia się jeszcze jeden akapit. FIRMA X zupełnie wprost namawia („zachęcamy do wypowiedzenia się przed organem prowadzącym postępowanie”) współpracowników, by w swoim imieniu pisali do ZUS-u. „Pomocne mogą być w tym zakresie przywołane powyżej argumenty” – czytamy w liście. Wygląda na to, że firma autentycznie liczy na to, że ludzie napiszą „drogi ZUSie, dziękuję za zainteresowanie naszym losem, traktują nas tu dobrze i składki nam się nie należą. Poradzimy sobie bez was. Nie interesujcie się nami więcej”.

Absurd? Ci, którzy znają branżę, mówią, że niekoniecznie. „Biuro ma kłopoty z ZUS-em. Chcesz dalej współpracować. Będzie mile widziane, jak wyślesz do ZUS-u list z obroną naszego biura” – tak odczytuje to jeden z naszych rozmówców. W rozmowach z innymi pojawia się temat alternatywy wobec działania w logice „od dzieła do dzieła”. „No i co – zmienią nam na zlecenia. I co? Przecież wiadomo, że obniżą wtedy stawki i w ten sposób ściągną składki bezpośrednio z naszych dochodów” – mówi ktoś inny. Takie argumenty w sprekaryzowanych branżach trafiają na bardzo podatny grunt. Ludzie wolą już to, co jest. Mając świadomość swojej słabości wobec pracodawcy ewentualne polepszenie pozycji przetargowej nie mieści się w głowie prawie nikomu.

I tak się to właśnie od lat kręci. Kontrola ZUS-u w jeden z firm skończy się pewnie odwołaniem. Korporacja ma na to czas i zasoby. A nawet jeśli przegra, pozostaje tylko jedną z wielu firm stosujących bardzo podobny model zatrudniania ludzi. Oni raczej sposobu działania nie zmienią. A tłumacze? Ich pozycja jest bardzo słaba a branżowe organizacje małe. A natura pracy zakłada zazwyczaj pracę zdalną i w izolacji od pozostałych – a więc kompletnie wyalienowaną. Pozostaną więc jedną z najmocniej sprekaryzowanych grup zawodowych polskiego kapitalizmu. Lost in translation.