Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
"Podróże po Szpargalii. Mieszaniny literacko-obyczajowe" drukowane były w odcinkach od marca 1957 do lutego 1960 roku na łamach "Nowych Książek". Świadczą o fenomenalnej erudycji - i poczuciu humoru. Wzorem był Tuwim i jego cykl "Cicer cum caule, czyli groch z kapustą", ukazujący się w ostatnich latach życia poety w miesięczniku "Problemy". Gomulicki korzysta jednak nie tylko z dawnej prasy i publikacji autorów rozmaitej klasy, od wielkich pisarzy po oczywistych grafomanów, ale także z rękopisów, raz po to, by pokazać utwory dotąd nieznane, w tym Naruszewicza czy Norwida, innym razem - by poprawić edytorskie błędy poprzedników.
"Szpargalia", jak pisze we wstępie Andrzej Biernacki, "są ubocznym wynikiem właściwych studiów historycznoliterackich, pasji badania wszelkich archiwów, bez wzgardy dla prywatnych. Sięga się,
o ile można, do czasopism nie tylko ważnych i poważnych, lecz również do - chciałoby się rzec - makulatury. Zewsząd wypisywał sobie autor marginalia uzyskanych odkryć". To również świadectwo wspólnoty miłośników ksiąg i słowa pisanego. Jest w nich element towarzyskiej zabawy, w którą włączają się Tadeusz Mikulski, Józef Chudek, Wacław Zawadzki, Roman Kaleta czy Władysław Bartoszewski. A z okruchów, obrazków śmiesznych lub wzruszających, anegdot i filologicznych odkryć rodzi się nadspodziewanie wyrazisty obraz przeszłości.
Rzeczy istotne, jak w życiu, sąsiadują z drugorzędnymi, powaga z sensacją, żart ze smutkiem i melancholią. Edgar Allan Poe zwraca się w marcu 1831 roku do dowódcy Akademii Wojskowej w West Point z prośbą o pomoc w wyjeździe do Paryża, gdyż chciałby za pośrednictwem markiza de La Fayette otrzymać nominację w... Polskiej Armii. W 1840 roku "Gazeta Poranna" donosi, że w Paryżu zmarł w wieku 88 lat słynny szewc Sakowski, który "cesarzom Napoleonowi i Aleksandrowi buty robił" i który "żył roztropnie i szczęśliwie, mało troszczył się o głowy, ale tym więcej o nogi swych współczesnych". Adam Mieleszko-Maliszkiewicz wspomina siostrę przyrodnią wielkiego poety Antoniego Malczewskiego. Zubożała staruszka, mieszkająca samotnie w Żytomierzu, zmarła w kilka tygodni po tym, gdy skradziono jej jedyny przedmiot, jaki miał dla niej wartość: hebanową szkatułkę, w której przechowywała "listy matki, włosy matki, miniaturę męża, pisma i zegarek Antoniego"...
Juliusz Słowacki, któremu frankfurtczycy zachwalają miejscowego uczonego, poważnego, chorowitego i głębokiego, radzi, by mu dali "kantaryd [czyli środek podniecający], młodą dziewczynę i niech spróbuje być mężczyzną!". Jak ustalił Gomulicki, chodziło zapewne o... Schopenhauera. Pewien baron meklemburski uzależnił się od kataru i chciałby ożenić się z Polką, "która by się zgodziła na dzielenie z nim nieustającej przyjemności katarowego w nosie łechtania". Rzezimieszek Ignacy Kierdas w przeddzień Wigilii 1884 roku próbował ukraść z koszyka służącej rybę, ale dogorywający szczupak - ryba drapieżna - chwycił go mocno za palce. I jeszcze cytat, choć z roku 1871, to dziwnie aktualny: "W literaturze bieżącej obudził się ruch niezwykły, jakiego dawno nie pamiętają: książek i pism mamy coraz więcej, tylko liczba czytelników zmniejsza się z dniem każdym. Nic na tym świecie nie dzieje się bez przyczyny".
"Doskonałością swą odbiera sen historykom literatury i jest na pewno ulubioną zaświatową lekturą Tuwima" - napisała o rubryce "Podróże po Szpargalii" Maria Danilewicz-Zielińska w londyńskich "Wiadomościach". "Szpargalista pięknie dziękuje za te miłe słowa. Ale co na to Tuwim?" - skomentował Gomulicki. Cóż - może istnieje raj księgolubów, gdzie obaj toczą teraz niekończące się rozmowy. (Biblioteka "Więzi", Warszawa 2010, ss. 520. Ładne opracowanie graficzne.)
