Czasem słowa te pojawiają się osobno, czasem wspólnie - jako początek i koniec tragedii. Oznaczają “zesłanie" (sürgün) i “powrót" (avdet). W rozmowie z krymskimi Tatarami pojawią się na pewno, prędzej czy później. Gdy padnie słowo sürgün, można oczekiwać, że zaraz pojawi się Uzbekistan albo Kazachstan (tam wywożono Tatarów z Krymu). Wypada wówczas zadać pytanie: “Kiedy Pan/Pani wrócił/wróciła?". I można się spodziewać, że data w odpowiedzi zawrze się między rokiem 1987 a 2004. Tyle że po kilku rozmowach takich pytań już się nie zadaje, bo odpowiedzi są zbyt przewidywalne.

Na postronnym obserwatorze opowieści Tatarów wywierają wrażenie niezwykłe. Z polskiej historii wiemy, co znaczy mieć w rodzinie prześladowanych i pomordowanych. W przypadku ponad 200 tys. Tatarów Krymskich taka trauma dotyczy jednak nie części społeczności, lecz wszystkich jej członków....