Kiedy przyjdą pierwsze pieniądze z KPO? Termin nie ma związku z wyborami

Komisja Europejska zatwierdziła program REPowerEU, który w grudniu – po zgodzie unijnych ministrów finansów – stanie się nową częścią Krajowego Planu Odbudowy (KPO). To dodatkowe pieniądze na reformy energetyczne, a w przypadku Polski ponad 25 mld euro w tanich pożyczkach i dotacjach. Zgodnie z ogólnounijnymi przepisami naszemu krajowi należy się 20 proc. zaliczki, czyli 5,1 mld euro, z czego pierwszej połowy należy oczekiwać w styczniu. Aby otrzymać zaliczkę, nie trzeba spełniać warunków wstępnych, czyli w przypadku Polski – wymagań z praworządnościowych „kamieni milowych” KPO.

Terminem końcowym dla zatwierdzania REPowerEU dla wszystkich państw Unii jest koniec roku (potem pieniądze by przepadły). A decyzja Brukseli w sprawie tej nowej części KPO – zaprojektowanej i wynegocjowanej przez rząd Mateusza Morawieckiego – już od początku października była przewidywana na 21 listopada. Zaliczka zostałaby wypłacona niezależnie od wyniku wyborów.

Gdyby rząd Morawieckiego wynegocjował z Komisją Europejską treść „zwykłego” KPO (blisko 35 mld euro w dotacjach oraz tanich pożyczkach) przed końcem 2021 roku, to Polska – bez wstępnych warunków praworządnościowych – dostałaby 13 proc. KPO w formie zaliczki. Jednak prawo do prefinansowania Polsce przepadło, a przyszły rząd Donalda Tuska odziedziczy po Morawieckim kłopot z wszystkimi wypłatami zablokowanymi przez „kamienie milowe”. Nie obejmują one wszystkich problemów praworządności, bo nie dotyczą m.in. Trybunału Konstytucyjnego, KRS i tylko pośrednio dotyczą tzw. neosędziów. Ale problemem są kwestie związane z systemem dyscyplinarnym dla sędziów.

Ile znaczy „efekt Tuska”

Publiczne zapowiedzi dobiegające z Polski – o tym, że KPO będzie można bardzo szybko odmrozić po wygraniu wyborów przez demokratyczną opozycję lub po objęciu rządów przez Tuska – wywoływały w Brukseli pewną konfuzję. Jeśli prezydent Duda będzie wetować zmiany legislacyjne skrojone pod KPO, droga do wypłat będzie się komplikować. Wymagane zmiany w stanie prawnym w Polsce, by choćby drogą okrężną wypełnić warunki z KPO, mogą sporo potrwać. Z kolei renegocjacja polskich „kamieni milowych” (sprowokowana prezydenckim wetem) bądź zbyt swobodne podejście do przyszłej oceny ich wdrożenia przez Polskę podkopałyby wiarygodność Brukseli w jej praworządnościowych sporach z rządem Viktora Orbána.

Natomiast „efekt Tuska” może pomóc w wypłatach z polskiej puli w polityce spójności (76,5 mld euro w latach 2021-27). Powodem trudności jest wymagany system monitorowania Karty Praw Podstawowych w projektach unijnych. Początkowo problem ogniskował się na prawach LGBT+, ale potem doszło do politycznego powiązania z problemami KPO. Jednak Komisja Europejska oficjalnie nigdy nie zdeklarowała jasno, że chodzi jej o kłopoty z praworządnością w funduszach spójnościowych, i ma sporą uznaniowość w tej kwestii.