Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Czytając napisaną przez Wojciecha Pięciaka recenzję „Zwrotnic dziejów” Andrzeja Chwalby i Wojciecha Harpuli odniosłem wrażenie, że autor artykułu nie zna innych polskich publikacjach dotyczących historii alternatywnej, skoro powołuje się tylko na Kershawa i pisze, że „Chwalba idzie dalej”. Zapewne zwiodło też autora (blurbowe) stwierdzenie, że książka ta stanowi „przełom w opowiadaniu o Polsce”. Nie stanowi. Pozycji dyskursywnych (esejów lub wywiadów) dotyczących alternatywnej historii naszego kraju jest już co najmniej sześć, plus jedna dotycząca alternatywnych dziejów powszechnych XX wieku.
Najważniejsza z nich to monumentalny traktat Witolda M. Orłowskiego „Stulecie chaosu. Alternatywne dzieje XX wieku” (Open, Warszawa 2006), przedstawiający nie tylko scenariusze, ale też ich obszerne uzasadnienia gospodarcze i cywilizacyjne (te scenariusze to: wejście Rosji do I wojny światowej po stronie Niemiec i w konsekwencji zwycięstwo niemieckie; odrodzenie polityczno--cywilizacyjne Chin na początku XX w.; zwycięstwo
Niemiec nad ZSRR i przegrana z aliantami w II wojnie światowej; pełne zwycięstwo ZSRR w II wojnie światowej z opanowaniem Francji włącznie).
Z dzieł (czasem dziełek) poświęconych już samej Polsce pierwsza była bodaj „Alternatywna historia. Co by było, gdyby? Z Andrzejem Ajnenkielem, Henrykiem Samsonowiczem, Januszem Tazbirem, Pawłem Wieczorkiewiczem rozmawiają Janusz Osica i Andrzej Sowa” (Bellona, Warszawa 2005), zawierająca dwanaście scenariuszy. Od Polski bez testamentu Krzywoustego po Piłsudskiego czynnego w 1939 r. Główną zaletą tej książki jest „ciężar gatunkowy” rozmówców. Dalej idą: „Gdyby... Całkiem inna historia Polski” (Demart, Warszawa 2008), zawierająca szkice dwunastu autorów (w tym prof. Chwalby), także obejmujące całe dzieje Polski, od Chrztu po Okrągły Stół; Andrzeja
Wielowieyskiego „Na rozdrożach dziejów. Historie prawdziwe i alternatywne”
(Trio, Warszawa 2012), od Grunwaldu po plan Balcerowicza; Janusza Osicy i Andrzeja Sowy „Alternatywna historia II wojny światowej” (Bellona, Warszawa 2013), także wywiad rzeka; Witolda M. Orłowskiego „Inna Polska? 1918–2018. Alternatywne historie naszej historii” (Rebis, Poznań 2018), niestety znacznie słabsza od „Stulecia chaosu”. Dopiero po niej jest miejsce dla „Zwrotnic dziejów”.
Niestety, tytuł książki prof. Chwalby nie jest jego dziełem, ale zaledwie parafrazą „Zwrotnic czasu”, tytułu serii publikacji beletrystycznych, wydawanych w latach 2009-15 przez Narodowe Centrum Kultury, w ramach której ukazało się szesnaście pozycji, w tym dwie wybitne („Fausteria” Wojciecha Szydy i „Pióra albo sekretna historia literatury polskiej” Zbigniewa Wojnarowskiego – żadna z tych dwu nie jest zresztą historią alternatywną sensu stricto). Niestety, NCK najzupełniej nie umiało sprzedawać swych książek (w sensie literalnym i przenośnym) i pozostały one niezauważone poza kręgiem miłośników fantastyki, a i to nie wszystkie.
Co do tezy, że Konstytucja 3 maja była albo przedwczesna, albo spóźniona i przyczyniła się do upadku Polski, zetknąłem się z nią chyba jeszcze w latach 80. Nie jest to nowa teza. Jak wiele historii alternatywnych – jest kusząca, o ile tylko rozpatrujemy konsekwencje „pierwszego kroku”. Może byłoby tak, jak uważa prof. Chwalba, może Polska miała szanse przetrwać jako rosyjski protektorat (którym była od początku XVIII w.) do czasów napoleońskich. Ale czy to zagwarantowałoby nam niepodległość po kongresie wiedeńskim lub jego odpowiedniku? Wątpię. Raczej nie w granicach z 1792 r.
Dodam jeszcze, że ze wszystkich znanych mi poważnych rozważań nad alternatywnym przebiegiem dziejów (zwłaszcza najnowszych) wynika, iż rzeczywisty przebieg tych dziejów był nie tyle najlepszą, co najmniej złą ich możliwą wersją.
