Fin de siècle

Po omacku podszedłem do okna i odsunąłem ciężkie story. Widok był oślepiający. Jakbym we śnie przeniósł się kilka tysięcy kilometrów. Do Bagdadu, do Damaszku, do jednego z tych niespokojnych miejsc, które pokazuje telewizja. Kamera najczęściej ustawiona jest na wzgórzach nad miastem, a w oddali wznoszą się słupy dymu. Tutaj właśnie tak było, tylko bez pożarów i eksplozji: oślepiająco białe blokowiska, poziome, kanciaste linie wynurzające się jedna za drugą, wstępujące na wzniesienia w nierównym, ale wyrazistym rytmie. I ta biel: twarda, ostra, nieustępliwa, zwiastująca długi, rozżarzony od upału dzień. Bo słońce wstawało za plecami hotelu i patrzyłem wzdłuż jeszcze niskich promieni, wprost na zachód, w lustra betonowych ścian.

Ale to były Koszyce. Stąd ta nieobecność eksplozji i pożarów. Każdy ma taki Bagdad i Damaszek, na jakie zasłużył. Na zielonych wzgórzach otaczających miasto stały jakieś industrialne konstrukcje. Silosy, taśmociągi, kruszarnie, diabli wiedzą co, w każdym razie ponure, brudnawe i wielkie. Pomyślałem sobie, że wcale nie trzeba wojny, by oszpecić miasto, by zafundować sobie jakąś małą grozę. Wystarczyło postawić sobie fabrykę, złomu albo gruzu, tak żeby witała nas każdego poranka, gdy pijemy kawę.

Ale lubiłem to miasto. Pamiętałem je z dawnych lat, gdy przy Hlavnej urzędowali Cyganie. Na ulicy, w piwiarniach, w zaułkach, pod świętą Elżbietą, wszędzie było ich pełno i centrum było też ich. Poprzedniego wieczora spacerowałem długo w noc. Przez witryny widać było kolekcje światowych win i eleganckie ekspresy, z których leciała afrykańska i brazylijska kawa. Dawali argentyńskie steki. Na powietrzu siedziała hipsterka o internacjonalnej powierzchowności. Pomiędzy snuła się przyjazna uczniowska chuliganerka z kulerami w dłoniach i przepijała do przechodniów. Miasto wyglądało jak wszystkie trochę bogatsze miasta kontynentu. Spod długich noży spadały strużyny kebabów.

Mieszkałem w najlepszym hotelu, lubiłem to miasto, ale czułem się jak przybłęda z czasów, gdy burmistrz Shuster nie wygnał jeszcze Cyganów do betonowego piekła zwanego Luník IX. Niewykluczone, że to urwiska tego osiedla oglądałem ze swojego czterogwiazdkowego hotelu o poranku.

Jesteś jak Sándor Márai – pomyślałem sobie. – Jak Sándor Márai dla ubogich. On wspominał przez całe życie prowincjonalny blask, bogactwo i chwałę fin-de-sièclowych Koszyc, które wówczas zwały się Kassa, a ty wciąż wracasz myślą do czasów, gdy Cyganie rządzili ulicą Główną.

Tak w istocie było, ponieważ każdy ma taki fin de siècle, na jaki zasłużył.

Tego dnia miałem jechać do Popradu. Wybrałem oczywiście dłuższą drogę wzdłuż węgierskiej granicy, przez Słowacki Kras. Wśród tych dziwnych, niedostępnych masywów. Nikt tam nie mieszka, nie można wjechać, wejść – ledwo w kilku miejscach. Wapienne płaskowyże porasta bujna zieloność. W ich wnętrzu wiją się wypełnione lodem i stalaktytami jaskinie i podziemne rzeki. Jedna z nich, międzynarodowa, słowacko-węgierska, w minionych czasach przegrodzona była żelazną kratą. Zapuściłem się w drogę serpentynowo wyrytą w zboczu. Była tak wąska, że z trudem dałoby się ominąć motocykl. Ale była sobota i przez 20 kilometrów nie napotkałem nikogo. W Plešivcu słychać było węgierski. Uroda tych stron dorównywała ich opuszczeniu. Po wsiach komunijni chłopcy w granatowych garniturkach nieśli sztywno białe świece.

Po południu miałem spotkanie w czymś w rodzaju słowackiego empiku. Pisarze w ramach odzyskiwania kontaktu z rzeczywistością powinni mieć jak najwięcej spotkań w takich miejscach. Ludzie wpadali na chwilę, przysiadali z torbami, a potem szli dalej, bo w „galerii” było jeszcze przynajmniej z pięćdziesiąt miejsc, gdzie można było przysiąść.

W którymś momencie ktoś zapytał: „Co Polacy myślą o Słowakach?”. Zgodnie z prawdą odpowiedziałem, że nic nie myślą. Rozmowa potoczyła się w stronę, że jednak należałoby jakoś temu zaradzić. „Och – powiedziałem w końcu – powinniście po prostu zrobić nam jakąś porządną krzywdę. Innego sposobu nie ma”. ©