W jaki sposób dana nam jest rzeczywistość? W jaki sposób możemy ją uchwycić? Przede wszystkim za pomocą języka, który służy do nadawania jej sensu. Bezpośrednie doświadczenie świata, o ile w ogóle jest nam dostępne, wiąże się z odczuciem, z wrażeniem, które domaga się czegoś jeszcze, które potrzebuje rozwinięcia w postaci opowieści. Ta ostatnia jest źródłem znaczeń. Dzięki temu, że opowiadamy sobie historie, świat staje się dla nas zrozumiały. Ze zrozumiałością zaś wiążemy uczucie bezpieczeństwa. Świat wypełniony sensem jawi nam się jako gościnny i otwarty. Ale nie zawsze tak jest. Fakt, że potrafimy zrozumieć rzeczywistość, w której na co dzień egzystujemy, nie gwarantuje komfortu. Bywa i tak, że musimy ją zmienić, zawalczyć o jej inny kształt, aby lepiej żyć. Póki nie zrozumiemy, czym ona jest, póki nie spojrzymy na nią przez pryzmat opowieści, taka zmiana nie będzie możliwa.

Znaleźliśmy się dziś w sytuacji, w której bardzo trudno przychodzi nam uzgodnienie wspólnego sensu rzeczywistości. Nie jedynego sensu, jedynej prawdy, obowiązującej zawsze i wszędzie, lecz wspólnej prawdy, która rodzi się w efekcie zbiorowego wysiłku interpretacyjnego i rozmowy. Wszyscy mówią, nikt nie słucha. Wszyscy piszą, nikt nie czyta. Reagujemy na impulsy, medialne doniesienia, skrawki informacji, które fruwają w przestrzeni komunikacyjnej. Wysyłamy własne przekazy, nie zastanawiając się, czy zostały zrozumiane, lecz sprawdzając, jaki jest zasięg ich oddziaływania, czyli do jak wielkiej grupy odbiorców mogą potencjalnie dotrzeć. Przy czym „dotrzeć” nie oznacza tutaj zrozumienia, nie ma nic wspólnego ze świadomością i refleksją. Chodzi wyłącznie o fakt statystyczny.

Nie znaczy to jednak, że narzędzia, za pomocą których można wynegocjować wspólny sens rzeczywistości, nie istnieją, że jesteśmy na straconej pozycji. Literatura wciąż może nam w tym pomóc, gdyż spośród wszystkich języków, jakimi dysponujemy, właśnie ona najlepiej się do tego nadaje, niezależnie od miejsca i czasu, od warunków politycznych i skali ideologicznych nacisków. Można zacząć w każdej chwili, w dowolnym miejscu, np. w Krakowie, na Festiwalu Conrada, między 21 a 27 października, na jednym z blisko stu wydarzeń, które przygotowaliśmy. ©℗

Grzegorz Jankowicz
dyrektor programowy Festiwalu Conrada