Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
"Księżniczka najbardziej lubi leżeć twarzą do podłogi. Podłoga pachnie prochem, woskiem i nie wiadomo czym. W szparach księżniczka ukrywa swoje skarby: czerwony koralik, srebrny drucik i jeszcze coś, o czym nie mogę powiedzieć, bo poprzysiągłem".
Podaję tu tę prozę z ważną poprawką - wedle wydania "Bajek" przygotowanego ostatnio przez Ryszarda Krynickiego. W dotychczasowych wersjach w trzecim zdaniu zamiast dwukropka (który jest w rękopisie Herberta) pojawiało się "i", co zmieniało zasadniczo sens całości. W obecnej wersji skarby są trzy: czerwony koralik, srebrny drucik i jeszcze coś, co otacza tajemnica... Trzy skarby jak trzy zdania bajki. "Królestwo" w szparze podłogi jest niewielkie, przez co cała sytuacja staje się bardziej intymna. Co właściwie o niej wiemy?
"Księżniczka najbardziej lubi leżeć twarzą do podłogi". Księżniczki zaludniają tysiące bajek i baśni. Rzadko jednak możemy je oglądać w tej pozycji: z głową na podłodze. Co to oznacza? Czy księżniczka żyje? Jeżeli nie żyje, wyjaśniałoby to, dlaczego podłoga "pachnie prochem". Także czerwony koralik budzi skojarzenia z krwią... Ale to hipoteza o dość wątłych podstawach. Więc żyje. I zdarza jej się - zejść z wysokiego krzesła, które stoi obok tronu ojca, schować się we własnej komnacie (lub w kuchni) i przytulić twarz do desek podłogi. Między deskami ma swoje tajemnice; w końcu jest dzieckiem, a dzieci lubią mieć "skarby", o których nie wiedzą dorośli. Zwłaszcza że dzień księżniczki wypełniają nudne, oficjalne obowiązki, a wszystko, czego dotyka, co bierze do ust lub co zakłada, przechodzi najpierw przez ręce dorosłych. Księżniczka żyje w "górze", swoich skarbów szuka więc na "dole" - tam, gdzie "nie wypada" zaglądać i gdzie dorośli na pewno nigdy nie zaglądają.
"Podłoga pachnie prochem, woskiem i nie wiadomo czym". Znów trójka: trzy określenia, z których ostatnie jest niekonkretne. Dzieci uczy się (nie wiem, czy nadal) odpowiadać pełnym zdaniem, które zawierać powinno dokładne informacje. Ale dziecku wygodniej jest powiedzieć: nie wiadomo czym - bo rzeczywiście nie wie albo boi się własnych skojarzeń. Podłogę wyczyszczono popiołem, nawoskowano, może skropiono czymś, a może... Może podłoga pachnie też ludzkim ciałem, ludzką pracą: wodą z mydlinami, jedzeniem, które przez przypadek na nią spada. Księżniczka nie zna tych zapachów, nie porusza się w "przyziemnym" świecie. Więc kiedy leży na podłodze, chłonie to, co nieznane i zakazane.
W poezji Herberta to napięcie między "górą" i "dołem" odgrywa niebagatelną rolę, na nim zbudowanych zostało wiele znakomitych utworów (dość przypomnieć "Tren Fortynbrasa"). Tu widzimy je niczym na modelu: scena jest niemal pusta, nic nie rozprasza naszej uwagi.
I wreszcie trzecie zdanie, w którym nagle ujawnia się narrator. Co łączy go z księżniczką? Łączy go sekret. On jeden wie, czego księżniczka wypatruje w szparze podłogi. Kim jest? Nie wiemy. Wiemy tylko, że jest związany przysięgą. Istnieje na tym świecie coś, co jest ważniejsze niż wszystko inne: to słowo zaufania. Tych dwoje łączy właśnie takie słowo. Może księżniczka to siostra narratora? Może dzieci tylko bawią się "w dwór"? Może. Ale to już nieważne. Ta dziwna bajka mówi nam o tym, że prawdziwe królestwo tworzy się ze słów, które mówimy sobie w sekrecie.
Czytam "Bajki" Herberta i myślę: mistrz.
