Zmarł patriarcha Aleksy II

W swej podmoskiewskiej rezydencji w Peredelkino zmarł w piątek rano patriarcha Moskwy i Rusi Aleksy II. Miał 79 lat. Przyczyną zgonu była - według informacji podanej mediom przez wysokiego rangą pracownika Patriarchatu Moskiewskiego - niewydolność serca.

"Dla jednych jest tym, który podniósł Cerkiew z upadku, odbudował świątynie, przywrócił godność wierzącym, zjednoczył Cerkiew rosyjską krajową i emigracyjną, dla innych - kontrowersyjnym politykiem, który Cerkiew przekształcił w filar władzy świeckiej, członkiem nomenklatury, który uczynił z Cerkwi przedsiębiorstwo handlowe, korzystając z nadanych przez władze przywilejów, podejrzanym o związki z KGB łże-duchownym, który nie zdobył się na przeprowadzenie lustracji wśród cerkiewnych hierarchów. Był też bodaj jedynym zwierzchnikiem chrześcijańskiego Kościoła, który nie pojechał na pogrzeb Jana Pawła II, dając tym do zrozumienia, że stosunki pomiędzy siostrzanymi Kościołami uważa za niedobre" - pisze na swoim blogu Anna Łabuszewska, komentatorka "TP", ekspert w sprawach Rosji. "Aleksy krytykował Zachód i zachodnie Kościoły; uważał, że jest Kościół zachodni jest zsekularyzowany i utracił moralne prawo, by w ogóle reprezentować chrześcijaństwo. Zachodowi przeciwstawiał duchowość Rosji - państwa tolerancyjnego, wielowyznaniowego, w którym nigdy nie toczyły się wojny religijne".

Jak podkreśla Łabuszewska, Aleksy II musiał walczyć o jedność rosyjskiej Cerkwi - "nie dopuścił do schizmy wewnątrz, co więcej: udało się doprowadzić do połączenia Cerkwi zagranicznej (emigracyjnej) i krajowej. Ale w łonie samej Cerkwi miał oponentów, którzy zarzucali mu zbytni konserwatyzm, niemrawość w sferze przeprowadzenia niezbędnych z ich punktu widzenia reform, domagali się odmłodzenia "kadr", odcinali od zbyt bliskich związków z władzami państwowymi, mieli odrębne zdanie na temat kanonizacji niektórych świętych męczenników za wiarę epoki ZSRR (Aleksy kanonizował między innymi zamordowaną przez bolszewików rodzinę carską) i wiele innych".

"Nie wiem, kim patriarcha Aleksy II zostanie w pamięci kolejnych pokoleń, czy bardziej będzie się mu pamiętać dokonania, czy bardziej błędy, niejasności i zaniechania - konkluduje Łabuszewska. - Dziś, w dniu pożegnania, na pewno najwłaściwszą reakcją jest modlitwa za Jego duszę".

Przeczytaj cały wpis z blogu Anny Łabuszewskiej >

6 grudnia w Moskwie zbierze się nadzwyczajne posiedzenie Synodu Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego w związku ze śmiercią patriarchy Aleksego II. Gremium to liczy 6 członków stałych i 5 zmieniających się na każde posiedzenie. Już dziś obradują ci członkowie Synodu, którzy przebywają w stolicy. Święty Synod wyda oficjalne oświadczenie w sprawie okoliczności śmierci głowy rosyjskiego Kościoła, ustali datę pogrzebu patriarchy oraz procedury dalszego wyboru jego następcy.

Zgodnie z przepisami kościelnymi najwyższą osobistością w Kościele prawosławnym  po zgonie jego głowy jest hierarcha najstarszy pod względem chirotonii, czyli sakry biskupiej. Obecnie jest nim zwierzchnik podlegającego Patriarchatowi Moskiewskiemu Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego, metropolita kijowski i całej Ukrainy Włodzimierz Sabodan (73 lata), konsekrowany w 1966 r.

Nowego patriarchę wybierze tzw. Pomiestnyj Sobór, który składa się z biskupów oraz innych przedstawicieli duchowieństwa i świeckich. Ma on pół roku na zebranie się i wybór patriarchy. Wśród kandydatów na nowego zwierzchnika Rosyjskiej Cerkwi Prawosławne najczęściej wymienia się dwa nazwiska: metropolitę smoleńskiego i kaliningradzkiego Cyryla i metropolitę kałuskiego  i borowskiego Klemensa.

"Rosyjscy katolicy będą się modlić za zmarłego patriarchę" - zadeklarował abp Antonio Mennini, nuncjusz apostolski w Rosji. "7 stycznia w katedrze moskiewskiej odprawimy Mszę św. za zmarłego zwierzchnika Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Zapraszamy na nią wszystkich księży i wiernych, aby zaznaczyć naszą solidarność ze światem prawosławnym" - powiedział nuncjusz.

Aleksy II (Aleksiej Ridigier) urodził się 23 lutego 1929 r. w Tallinie w rodzinie duchownego prawosławnego pochodzenia niemieckiego. W 1947 r. został psalmistą w jednej z cerkwi w stolicy Estonii. W 1950 r. przyjął święcenia diakonatu, a w dwa dni później - kapłańskie z nominacją na proboszcza parafii w estońskim mieście Johvi. W 1961 r. przyjął habit mniszy, a w sierpniu tego roku Święty Synod mianował go biskupem tallińskim i estońskim. Sakrę przyjął 3 września 1961 r.

W 1964 r. Aleksy został podniesiony do rangi arcybiskupa, w 1968 r. - metropolity. W tym czasie piastował szereg ważnych stanowisk i urzędów w łonie Kościoła, był m.in. przewodniczącym Komitetu Naukowego przy Świętym Synodzie i Komitetu ds. Emerytur oraz członkiem Komisji Synodalnej ds. Jedności Chrześcijańskiej i Stosunków Międzykościelnych. W latach 1986-90 kierował eparchią leningradzko-nowogrodzką, skąd 7 czerwca 1990 Sobór Lokalny RKP powołał go na nowego zwierzchnika Kościoła.

Aleksy aktywnie uczestniczył w międzynarodowym ruchu ekumenicznym, m.in. od 1963 r. był członkiem Prezydium Światowej Rady Kościołów, a w latach 1987-90 - przewodniczącym Konferencji Kościołów Europejskich.

Zmarły hierarcha był pierwszym w dziejach, którego wyboru dokonano bez nacisków rządu rosyjskiego. Włoska agencja AsiaNews wskazała na jego rolę w odzyskaniu przez Cerkiew wolności i autorytetu moralnego po dziesięcioleciach represji komunistycznych. "Jednak wielu księży, którzy doznawali w tym okresie prześladowań i skazywani byli na łagry oskarżało go o współpracę z sowiecką policją polityczną KGB" - pisze Asianews.

Aleksy II był też często postrzegany jako sojusznik polityki Władimira Putina. W relacjach z Kościołem katolickim unikał spotkania z Janem Pawłem II, wskazując na prozelityzm rosyjskich katolików. "Pod jego kierownictwem ekumenizm katolicko-prawosławny doznał znacznego osłabienia" - twierdzi AsiaNews.

MaM/KAI

List kondolencyjny papieża Benedykta XVI do Świętego Synodu Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego

Z głębokim smutkiem przyjąłem wiadomość o śmieci Jego Świątobliwości Aleksego II, patriarchy Moskwy i Wszechrusi. Z braterską miłością pragnę przekazać Świętemu Synodowi oraz wszystkim członkom Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego najszczersze kondolencje, zapewniając o mej duchowej bliskości w tej bardzo smutnej chwili. Modlę się do Boga, aby przyjął do swego królestwa wiecznego pokoju i radości tego niestrudzonego sługę oraz obdarzenie pociechą i otuchą wszystkich opłakujących jego śmierć.

Wspominając wspólne zaangażowanie na drodze wzajemnego zrozumienia i współpracy między prawosławnymi a katolikami mam zaszczyt przypomnieć wysiłki zmarłego patriarchy na rzecz odrodzenia Kościoła po surowych prześladowaniach ideologicznych, które doprowadziły do męczeństwa tak wielu świadków wiary chrześcijańskiej. Chcę także przypomnieć jego odważną walkę w obronie wartości ewangelicznych i ogólnoludzkich, zwłaszcza na kontynencie europejskim. Ufam, że jego zaangażowanie zaowocuje pokojem i autentycznym rozwojem ludzkim, społecznym i duchowym.

W tej smutnej chwili bólu, gdy jego szczątki doczesne składane są w ziemi w nadziei zmartwychwstania, niech pamięć tego sługi Chrystusowej Ewangelii będzie wsparciem dla tych wszystkich, którzy pogrążeni są w smutku i zachętą dla tych, którzy będą korzystać z jego duchowego przesłania jako przywódcy czcigodnego Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego.

Z braterską miłością w Zmartwychwstałym Chrystusie

papież Benedykt XVI

Depesza przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski abp. Józefa Michalika do Patriarchatu Moskiewskiego

Kościół Katolicki w Polsce ze współczuciem przyjął wiadomość o śmierci Patriarchy Moskwy i Wszechrusi Aleksego II. W duchu chrześcijańskiej jedności i braterstwa łączymy się w modlitwie z pasterzami i wiernymi Kościoła Prawosławnego, którzy przeżywają odejście swojego duchowego przewodnika. Motywowani naszą wspólną wiarą w życie wieczne i w świętych obcowanie wyrażamy żywą nadzieję, że Patriarcha, także i po śmierci, będzie wstawiał się do Boga za swoim Kościołem, któremu służył z oddaniem za życia ziemskiego.

Depesza kondolencyjna Światowej Rady Kościołów

Kościół prawosławny stracił prymasa, wiodącego hierarchę we współczesnej historii prawosławnej, zwierzchnika kościelnego, szanowanego przez wielu ludzi za swe szczere zaangażowanie dla Kościoła i wiernych, za swą wrażliwość duszpasterską i odważną postawę w obliczu wielu wyzwań świata. Również Rada straciła czołową postać, potężny głos, który wiedział, jak i kiedy być wspierającym i konstruktywnym, ale także jak i kiedy być czujnym i krytycznym.

[Światowa Rada Kościołów powstała na zgromadzeniu w Amsterdamie w sierpniu 1948. Obecnie skupia prawie 350 Kościołów anglikańskich, protestanckich, prawosławnych, przedchalcedońskich i starokatolickich z przeszło 110 krajów i liczących ponad 560 mln wiernych. Kościół katolicki nie jest jej członkiem, ale od r. 1965 blisko z nią współpracuje - red.]

KOMENTARZE PO ŚMIERCI ALEKSEGO II

Bartłomiej I

patriarcha ekumeniczny Konstantynopola

W lipcu bieżącego roku podczas obchodów 1020. rocznicy chrztu Rusi Kijowskiej doszło do ważnego naszego spotkania. Po liturgii i oficjalnym obiedzie odbyliśmy długą i owocną rozmowę, w czasie której Aleksy powiedział, że czuje, iż jest bliski końca i że musimy pracować na rzecz przywrócenia pokoju w Kościele. Powiedział, że pewnie nie będzie mógł wziąć udziału w spotkaniu całego prawosławia w październiku. Mimo ponurych przewidywań i na przekór zaleceniom lekarzy patriarcha Aleksy przybył na to spotkanie, ponieważ bardzo pragnął podpisać się pod dokumentem końcowym, który stanowił odpowiedź całego Kościoła prawosławnego na wyzwania współczesnego świata. Pozostanie on niezatartym znakiem jego świadectwa

[Moskwa i Konstantynopol różnią się w kwestii Estońskiego Apostolskiego Kościoła Prawosławnego, odrodzonego po odzyskaniu przez Estonię niepodległości i związanego z Konstantynopolem. Różnice dotyczą również relacji z Kościołem katolickim, sytuacji prawnej prawosławia w diasporze oraz na Ukrainie - red.].

Bp Brian Farrell

sekretarz Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan

Aleksemu II przyszło kierować Rosyjskim Kościołem Prawosławnego w okresie wielkich przemian. Zmarły patriarcha podszedł do tego zdania z wielkim poczuciem odpowiedzialności oraz miłością do rosyjskiej tradycji.

Abp Jeremiasz

prawosławny biskup wrocławsko-szczeciński, prezes Polskiej Rady Ekumenicznej

Aleksy II przeprowadził Kościół w Rosji przez bardzo trudny czas. Poprzez swoje doświadczenie i postawę wpłynął w sposób zdecydowany na strategię tego Kościoła wobec władzy komunistycznej. Należał do pokolenia hierarchów, którzy osobiście doświadczyli ważnych i trudnych wydarzeń dla Kościoła w Rosji - prześladowań międzywojennych, II wojny światowej, stalinizmu. Na podstawie doświadczenia życia kościelnego własnej rodziny wpłynął w sposób zdecydowany na postawę i strategię Kościoła rosyjskiego wobec władzy komunistycznej. Olbrzymią jego zasługą jest wychowanie całego zastępu hierarchów Kościoła prawosławnego oraz zaangażowanie w ruch ekumeniczny.

Był wielokrotnym prezydentem Konferencji Kościołów Europejskich. W sposób bardzo otwarty dzielił się swoim doświadczeniem. Był bardzo cenionym partnerem rozmowy na szczeblu europejskim i światowym. W znacznym stopniu wpłynął na europejski ruch ekumeniczny. Będzie go brakowało. Na tym jednak polega wielkość człowieka, że pozostawia po sobie spuściznę, która umożliwia kontynuowanie głównych kierunków jego życia i działalności.

Abp Canterbury Rowan Williams

duchowy zwierzchnik anglikanów

Będziemy wspominać Aleksego II jako przyjaciela wielu osób spoza Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, w tym również mojego i wielu anglikanów. Aleksy II był postacią wielkiego formatu, o bogatym doświadczeniu, człowiekiem zdecydowanym i mężnym. Prowadził swój Kościół zdecydowanie w okresie poważnych wyzwań w dziejach Rosji.

Bp Jerzy

prawosławny biskup siemiatycki

Aleksy II był postacią wielkiego formatu, dla narodu rosyjskiego jego zdanie miało najwyższą wagę, często jego poglądy oraz opinie ukierunkowywały ich świadomość. W istocie niemal od podstaw odbudowywał świadomość religijną Rosjan. miał w sobie, majestat, majestat patriarchy, charyzmę Bożą, a zarazem majestat osoby skromnej, pokornej. Nie dystansował drugiego człowieka. Wybrany został w 1990 r. okresie upadku reżimu ateistycznego, tak, że w istocie stanął przed zadaniem odbudowy Kościoła od podstaw. Jedną z jego największych zasług jest odbudowa duchowej świadomości narodu rosyjskiego. Był to też człowiek modlitwy, ascezy, dialogu, bardzo zaangażowany w odnowę życia monastycznego i w odrodzenie świadomości religijnej młodzieży.

W najbliższym numerze "Tygodnika Powszechnego" sylwetka patriarchy Aleksego II

Przeczytaj wywiad z patriarchą Aleksym II, który ukazał się w "Tygodniku Powszechnym" (styczeń 2004 r.)