Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Od połowy lat 90., a zwłaszcza od czasu publikacji wyróżnionego nagrodą Fundacji Kultury tomu "O chłopcu mieszającym powidła", twórczość Janusza Szubera zajmuje ważne i zarazem osobne miejsce w polskiej poezji współczesnej. Podobnie jak Miłosz, Herbert czy Szymborska - Szuber, posługując się dykcją nowoczesnego klasycyzmu, buduje świat poezji filozoficznej, otwartej na "przeklęte problemy" współczesności. Klasycyzm to więcej niż tylko poetyka, to rodzaj deklaracji światopoglądowej - opowiedzenie się po stronie ładu, umiaru i proporcji, których tak brakuje cywilizacji XXI w.
Niemniej Szuberowy klasycyzm jest strukturą otwartą - przejmuje i wykorzystuje wiele elementów znamiennych dla epoki późnej nowoczesności. Dostrzeżemy to również w najnowszym tomie - "Wpisie do ksiąg wieczystych". W klasycznej pod względem konstrukcji książce (całość liczącą 33 wiersze otwiera "Prolog", zamyka "Epilog") odnajdziemy także typową dla postmodernizmu tendencję do przekraczania granic rodzajów literackich (są tu też teksty prozatorskie - "Czepiec pani Borówczyny" i "Dziura w serze. Pustka"). Innym istotnym aspektem pisarstwa autora "Lekcji Tejrezjasza", a zarazem rysem postmodernizmu przeświadczonego, że współczesność to przestrzeń znaków "zużytych" i "pustych", przekreślających szansę na oryginalność, jest próba ułożenia całości z rozproszonych elementów, co owocuje polifonią narracyjną. Dodatkowo ta mozaika jest budowana na wiele sposobów; przez użycie mowy potocznej, regionalizmów, archaizmów, łaciny, pseudocytatów, zapożyczeń, cytatów, dedykacji... Wyrazistą cechą ponowoczesności jest także ironia, którą posługuje się Szuber, co można zauważyć już w tytule tomu, który w cudzysłów ujmuje Horacjańskie exegi monumentum.
Jednocześnie "Wpis do ksiąg wieczystych" jest najbardziej osobistą książką spośród 21 tomów wierszy Szubera. Zazwyczaj arcybogaty sztafaż intertekstualny ustępuje tu, pomimo wszystko, miejsca intymnej opowieści o przemijaniu. Spoza literackich masek prześwituje twarz konkretnego człowieka, a granica pomiędzy podmiotem lirycznym a żywą personą ulega zatarciu. Szuberowy "opowiadacz", tak bliski epice, powraca do przeszłości, mówiąc o ważnych dla niego osobach i doświadczeniach: chłopięcym treningu czystości, dziecięcych lekturach, śmierci rodzeństwa, młodości matki i jej siostry, domu dziadków Szuberów, pierwszych drgnieniach erotyzmu, chłopięcych wygłupach...
W "Prologu" odnajdziemy wskazówkę, która powinna nam towarzyszyć podczas lektury: "Opowiem o nich. I o sobie. / O, jeszcze jak opowiem. Że nie będzie takiego, / który by mi nie uwierzył". Pomiędzy nazywaniem a rzeczywistością rozciąga się przepaść nie do przebycia, znak nie przystaje do rzeczy, które nazywa. Literatura jest zmyśleniem. Szuber ma ostrą świadomość, że porządek i tak upragniona przez każdego z nas "ciągłość" są jedynie odmianą fiction. Świat Cekanii i będący gwarantem jego status quo "Cesarz" są swego rodzaju mitem - "Byli. Niech to wystarczy / Reszta w ruchu i żarze". Rzeczywistość nie gwarantuje nikomu nic stałego, nieustanna zmienność, obumieranie jednych form i powstawanie innych przynależą właściwościom bytu.
Ludzie są śmiertelni, ephemeroi, czyli "skazani na jeden dzień" - jak ich określano w liryce greckiej, według Kierkegaarda życie jest "chorobą na śmierć", a Heidegger uznawał "skończoność" za główny aspekt naszego życia. Jednym z zasadniczych motywów określających "Wpis do ksiąg wieczystych" jest dojmujące doświadczenie wanitatywnego charakteru świata. Poeta z pietyzmem usiłuje chronić przed nicością świat ludzi i przedmiotów, kruchy i ulotny w swej naturze.
Więc za Szuberem pytamy: "czy warto było trudzić się śmiercią i życiem?". Jedno jest pewne - "Wpis do ksiąg wieczystych" trzeba przeczytać koniecznie.
Janusz Szuber, Wpis do ksiąg wieczystych, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2009
Jacek Mączka (ur. 1965 r.) jest poetą, wykładowcą akademickim i nauczycielem w liceum w Sanoku oraz autorem monografii Janusza Szubera "Powidła dla Tejrezjasza", która ukaże się w tym roku nakładem krakowskiej Księgarni Akademickiej.
Urodzinowy prezent
Niewielu poetów już za życia jest tak docenianych jak Szuber, mianowany przez "pułkownika Herberta" kapitanem Królewskiej Samodzielnej Brygady Huzarów Śmierci. W 60. rocznicę urodzin sanockiego poety Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Rzeszowskiego i Stowarzyszenie Literacko-Artystyczne "Fraza" zorganizowały poświęconą mu konferencję, której pokłosiem jest książka "Poeta czułej pamięci".
Lista autorów (odnajdziemy tu m.in. Janusza Drzewuckiego, Antoniego Liberę, Aleksandra Fiuta, Wojciecha Ligęzę, Mariana Pankowskiego czy Wasyla Machno) zapewnia mnogość ujęć poznawczych - przywoływane są konteksty biograficzne, filozoficzne, literackie, kulturowe. Widzimy analizę perspektywy aksjologicznej, motywów, form, wizerunków"ja" lirycznego czy kwestie związane z literackim mitem Ziemi Sanockiej.
Odrębną częścią książki są "Świadectwa", czyli wypowiedzi o naturze wspomnieniowej. Walorem wydawnictwa są też reprodukcje dzieł artystów, dla których poezja Szubera stanowiła inspirację. Całość zamyka bibliografia twórczości autora "O chłopcu mieszającym powidła". JM
Poeta czułej pamięci. Studia i szkice o twórczości Janusza Szubera pod red. Jolanty Pasterskiej i Magdaleny Rabizo-Birek, Stowarzyszenie Literacko-Artystyczne "Fraza", Rzeszów 2008
