Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Gdyby ktoś kazał nam wymienić kilka cnót, z pewnością byśmy powiedzieli: pobożność, miłość bliźniego, sprawiedliwość... Czy ktoś wymieniłby mądrość? A przecież jest ona cnotą chrześcijańską. Zalicza się do Darów Ducha Świętego. Co więcej: myślę, że jest to jedna z najważniejszych cnót chrześcijańskich. Ona niejako steruje innymi. Przecież idzie o to, żeby mądrze rozegrać swoje życie. Na czym polega mądrość jako cnota? Chyba do końca nie da się tego ująć w słowa, ale wymienię przynajmniej dwie jej cechy.
Najpierw umiejętność przewidywania, czyli poczucie czasu. Głupiec nie przewiduje, lecz działa pod wpływem impulsu. I potem zbiera tego owoce. Pamiętamy Chrystusową przypowieść o pannach mądrych i głupich (nowy przekład Ewangelii łagodzi to wyrażenie i mówi o pannach nierozsądnych, Mt 25, 1-28). Były głupie, bo nie przewidywały, że skończy im się oliwa w lampach.
W religii chodzi o przewidywanie na długą skalę. Dziś, jutro, pojutrze... Ale co potem? I jeszcze bardziej potem...? Ileż to ludzkich tragedii rozegrało się, bo było "za późno". Czas ukazuje właściwą hierarchię wartości. W danej chwili możemy nawet zło cenić sobie wyżej niż dobro, ale upływający czas się nie myli, bezlitośnie obnaża wszystkie pozorne wartości.
Drugą cechą mądrości jest poczucie konsekwencji, czyli umiejętność logicznego wyciągania wniosków. Jeżeli powie się "2 + 2", to musi się powiedzieć "4". Jeżeli życie jest krótkie, jeżeli mam poczucie upływania czasu, jeżeli wiem, że "potem" nadejdzie, to muszę stawiać na te wartości, które przetrwają próbę czasu. Jeżeli wiem, że życie etyczne jest dobre, to konsekwentnie muszę etykę wcielać w życie, czyli muszę postępować etycznie.
Często słyszymy o Łasce Bożej, ale nie bardzo wiemy, co to takiego. Myślę, że działanie Łaski Bożej w dużej mierze polega na oświecaniu przez Boga rozumu człowieka, by łatwiej dojrzał, co jest dobre, i wcielał to w życie. To jest dar konsekwentnego myślenia, czyli Dar Mądrości.
***
W Księdze Mądrości czytamy: "Przeniosłem ją [Mądrość] nad berła i trony, i w porównaniu z nią za nic miałem bogactwa (...) bo wszystko złoto wobec niej jest garścią piasku i srebro wobec niej ma wartość błota" (Mdr 7, 7-11).
Jestem na plaży. Nabieram w dłoń trochę piasku. Przepuszczam go przez palce. Jaką wartość ma ten piasek dla mnie? Żadną. W porównaniu z Mądrością wszystko inne, nawet złoto, jest garścią piasku.
O jaką Mądrość chodzi? Czy o tę, którą zdobywa się w szkołach i na uniwersytetach? Tam zdobywa się wiedzę, nie często Mądrość. Można dużo wiedzieć i być głupim. Bo chodzi o Mądrość życia; o to, by mądrze żyć.
A więc - życie dobrze zaplanować? Zdobyć wykształcenie (odpowiednie kwantum wiedzy) - takie, które byłoby zgodne z moimi zdolnościami, ale także zapewniłoby mi właściwą pozycję w życiu? To oczywiście ważne i należy o to zabiegać, ale życie szybko przeminie, dnie i lata przesypią się przez palce. Kupka piasku na ziemi.
A więc - może spotkać właściwych ludzi? Związać się z nimi? Dla nich pracować i dla nich żyć? To oczywiście ważniejsze niż "dobre ustawienie się w życiu". Dwie razem splecione ręce. Ale przez nie też piasek szybko się przesypie. I zostaną dwa małe kopczyki piasku.
A więc - może przestać myśleć o tych sprawach i zająć się po prostu codziennym życiem, by przeżyć je wygodnie i w miarę uczciwie? Ale czyniąc tak, sprawimy tylko, że piasek w klepsydrze naszego życia przesypie się jeszcze szybciej i pytanie o Mądrość życia stanie się jeszcze bardziej palące.
***
We wszystkich tych retorycznych figurach ważną rolę odgrywa przesypywanie się piasku, klepsydra, czyli upływanie czasu. Właśnie: kryterium życiowej mądrości jest czas. To on odsiewa życiową głupotę od życiowej mądrości.
Wyobraźmy sobie chwilę, która na pewno nadejdzie, a w której będziemy mieć przed sobą już tylko kilka chwil życia.
Co wtedy będzie dla nas ważne?
Odpowiedź jest jedna: Bóg i nasza wieczność.
I nic więcej?
O nie! Całe nasze życie będzie wtedy niezmiernie ważne. I to, jak je planowaliśmy, jak zrealizowaliśmy nasze plany, z jakimi ludźmi się związaliśmy, jak spełnialiśmy nasze obowiązki. Bo to wszystko jest życiową mądrością. Ale jest nią nie wtedy, gdy żyjemy tylko chwilą obecną i chcemy z niej wycisnąć wszystko, co się da, lecz wtedy, gdy chwilę obecną wkomponowujemy w Całość - tak żeby nabrała wartości z celu, do którego zmierza.
Życie jest piękne (choć trudne) właśnie dlatego, że przemija, że z każdym dniem mogę być lepszym człowiekiem. Że nie jest stagnacją, lecz ruchem. Ruchem ku swemu celowi. Mądrość polega na tym, by o tym wiedzieć i na tej wiedzy budować.
***
Mijające chwile nie są jak ziarnka piasku, które wiatr rozniesie i nic z nich nie zostanie. Wszystkie one powrócą do nas. Zostaną odzyskane, ale dopiero wtedy, gdy mądrze przeżyjemy życie, które zostało nam dane.
Ks. Michał Heller (ur. 1936) jest kosmologiem, fizykiem, filozofem i teologiem. W 2008 r. jako pierwszy Polak został laureatem Nagrody Templetona za pokonywanie barier między nauką a religią.
