Hazinu

Pieśń Mojżesza zbliża nas do końca księgi Powtórzonego Prawa. Jest to pieśń przyszłości: zawiera w sobie obraz całej historii narodu od chwili wybrania po ostateczne zbawienie. Opowiada o tym, jak grzesznym i pozbawionym wszelkich zasług będzie lud Izraela, naród niestały, któremu brak wierności i rozsądku. Wiele razy zostanie ukarany, spotka go głód, a dzikie zwierzęta wbiją w Izraelitów swe kły. Ale mimo wszelkiego zła, jakiego oczekiwać można od potomków Jakuba, Bóg ochroni swój lud. Wybranie i miłość Boga nie są warunkowe. Odpowiedzialność Boga, nazywanego też Skałą, za los narodu nie podlega żadnym ograniczeniom. Nie jest relatywizowana. Bóg wybrał swój naród mimo jego wad i kłamstw, mimo że osiągnął czterdziesty dziewiąty stopień nieczystości.

Pieśń Mojżesza ma być przekazywana z pokolenia na pokolenie i śpiewana przed zgromadzeniem. Jest świadectwem niczym nieuzasadnionego i niemożliwego do wyjaśnienia wybrania, jak i zepsucia ludu. Cykl dziejowy Żydów jest z góry znany. Bóg wiele razy odwróci od niego swoje oblicze, ale naród pozostanie. Pan nie wymaga od ludu skruchy. Nie oczekuje, że lud będzie prowadził się moralnie. Obiecuje u kresu czasu zwycięstwo nad wszelkimi wrogami.

Najtrudniej mi pojąć, co oznaczają powtarzające się słowa: "Ja zakryję swe oblicze w tym dniu" (31, 18 oraz 32, 20). Poddawał je interpretacji założyciel współczesnego chasydyzmu Baal Szem Tow - Pan Dobrego Imienia. To taki czas, nauczał, gdy poszczególni Żydzi lub cały naród przeżywają straszne cierpienia i nie spotyka ich Boskie miłosierdzie, niemniej wiedzą, że Bóg dzierży kontrolę nad światem i prowadzi ku jakiemuś wyższemu celowi.

O ukryciu oblicza Boga mowa w religijnej literaturze odnoszącej się do czasów Zagłady. W tym kontekście cytowane są poglądy rabina Eliezera Berkovitza. W jego wypowiedziach zmienia się sens tego, co znaczy ukrycie oblicza: w oryginale zdaje się być karą za grzechy, tu staje się nieco tajemniczym usprawiedliwieniem nieobecności głosu i obecności Boga w czasie Zagłady. Rabin uczy, że Pan wycofuje się ze zmagań tego świata nie dlatego, by zasady Jego sprawiedliwości były za trudne, albo dlatego, że czuł się wobec bezmiaru cierpień bezradny, ale dlatego, że chciał ludziom pozostawić więcej wolności, by mogli samodzielnie szukać i wewnętrznie dojrzewać do prawdy i zasad sprawiedliwości. Tym samym musiał zgodzić się na obecność w ludzkiej historii niepewności, arbitralnych i wrogich zachowań.

Rabin Berkovitz pisał: "Jednak nie zdajemy sobie nigdy sprawy, że gdy Bóg czeka, bezbożni nadal zajmują się swymi ciemnymi sprawami, co staje się przyczyną wielkiego cierpienia niewinnych. Gdy Bóg czeka, aż grzesznik zwróci się ku Niemu, wśród ludzi nastaje ucisk, prześladowanie i przemoc. Nie ma chyba jednak innej alternatywy. Jeśli człowiek ma istnieć, to Bóg musi człowieka znosić. To nieunikniony paradoks Bożej opatrzności. Tolerując grzesznika, Bóg opuszcza ofiarę; okazując wyrozumiałość bezbożnym, musi puścić mimo uszu rozpaczliwe krzyki prześladowanych. To największa tragedia istnienia: Boże miłosierdzie i wyrozumiałość, Jego miłość do człowieka, wymagają skazania pewnych ludzi na los, który mogą odebrać jako Bożą obojętność na cierpienie i sprawiedliwość. Tragicznym paradoksem wiary jest to, iż za ogrom bólu i smutku na ziemi bezpośrednią odpowiedzialność ponosi Boża troska o złoczyńcę".

Wolność jest tożsama z akceptacją cierpienia. Jest zgodą na nieoczywisty obraz Boga obecnego i milczącego czy, wydaje się, wycofanego z losów świata. Jak powiada rabin Berkovitz, "ten, kto prosi Boga o miłość i miłosierdzie ponad sprawiedliwością, musi zaakceptować cierpienie".

Gdy Bóg ukrywa swoje oblicze, sukces i porażka pozbawione są wszelkiego znaczenia. Jest to czas mroku, przesłonięcia, ale bywa też momentem przebłysku nowego sensu oraz nowego etapu w dziejach. Zakrycie oblicza Boga ustępuje i znowu odczuwamy Jego troskę. Przerwany dialog między Bogiem a narodem zostaje po pewnym czasie wznowiony. Tym znakiem powtórnej obecności może okazać się utworzenie państwa Izrael w 1948 roku.

Historia Ludu Wybranego w obliczu tych wydarzeń znów ukazuje się jako historia Boga. To On zbliża się i oddala, odsłania i skrywa, ale nic, żadne wydarzenie dziejowe nie może zerwać raz zawartego Przymierza-Brit.