Pianista, inżynier, geniusz

Ćwierć wieku temu był jeszcze widoczny, jego gry można było posłuchać w radiu.

01.05.2015

Czyta się kilka minut

 / Fot. Bogusław Beszłej / NFM
/ Fot. Bogusław Beszłej / NFM

Budziła emocje, prowokowała dyskusje. Jak zawsze. Potem jednak artystów złotej epoki fortepianu wyparli pianiści młodsi, współcześni, żywi. Krążyły tylko legendy o nadludzkiej sprawności palców i pamięci, i o geniuszu naukowo-technicznym, przedstawiające Józefa Hofmanna jako niemal drugiego Edisona. Czy postać artysty przez to zmalała? Przeciwnie. Jeżeli ktoś raz się z nią zetknął, nie mógł zapomnieć. Jeżeli się nie zetknął – w jego doświadczeniach ze sztuką pianistyczną, z muzyką w ogóle, zieje wielka luka.

Niewątpliwie był geniuszem – i to wystarczający powód, żeby przypomnieć go podczas festiwalu Copernicus. Geniuszem urodzonym w Krakowie, geniuszem nie tylko pianistyki, ale i technologii. Jego niezwykłość nie polega tylko na tym, że dość powszechnie uważany był za największego pianistę końca XIX i pierwszych dekad XX wieku. Był niezwykły, bo przy transcendentalnej sprawności i absolutnie oryginalnej wyobraźni dźwiękowej stał na przełomie epok. Należy do obu – kontynuuje pewne maniery późnego romantyzmu, ale jednocześnie wyznacza kierunki nowoczesności. Polifoniczne rozumienie muzyki i precyzja faktury, rola detalu, dyscyplina rytmiczna (mimo swobody tempa), logika i lakoniczność, intelektualny antysentymentalizm w grze wywołującej jednak najwyższe emocje – były wyzwaniem dla następców. Sięgnęły jednak skrajności i tylko nieliczni, np. Glenn Gould, potrafili w pewnym stopniu je podjąć. Idący za Hofmannem wiek XX i XXI nie były w stanie go dogonić, a stopniowo popadając w schematyzm akademizmu, traciły nawet umiejętność zrozumienia. Hofmann stał się artystą szokującym. I odrzucanym. I zapominanym.

W Polsce bardzo ważnym głosem był więc tekst Piotra Wierzbickiego, który w latach 90. kolejnym osobom otwierał oczy i uszy na wyjątkowość Hofmanna. Pisarz przedrukował esej (i słusznie!) w najnowszej książce „Nieboski Chopin”, a my jego fragment zamieszczamy na str. 12. Jednocześnie na płytach VAIAudio i Marston zaczęły pojawiać się świetnie opracowane nagrania Hofmanna (pisze o nich producent, Gregor Benko), ale drugi podstawowy problem – brak sprawdzonych informacji – przecież nie zniknął. Stąd zadziwiający fragmentaryzm biografii Hofmanna, która ukazała się w 2002 r. Jan Żdżarski dokonał w niej wielkiej i cennej pracy zebrania polskich świadectw działalności pianisty – do niespełna 30. roku jego życia. Symptom kłopotów: dalej wiadomości byłyby nie tylko powierzchowne, ale często niepewne i fałszywe. Z naszej perspektywy niemożliwe do zweryfikowania.

Hofmann na Copernicusie

Od dziesięcioleci wypełnianiem białych plam zajmuje się jednak Gregor Benko, założyciel International Piano Archives (obecnie w zbiorach Uniwersytetu Maryland). Dzięki jego życzliwej pomocy przygotowaliśmy aktualne curriculum vitae pianisty. Ze zdjęć udostępnionych przez IPAM ułożyliśmy WYSTAWĘ, którą od 15 maja będzie można oglądać w Galerii Krakowskiej (hol główny). Przejrzeliśmy też katalogi patentowe, gdzie nazwisko Hofmanna pojawia się wielokrotnie, choć niekoniecznie tak, jak twierdzą legendy.

18 maja o godz. 18.00 w Złotej Sali Filharmonii Krakowskiej odbędzie się poświęcona Hofmannowi festiwalowa DEBATA, z udziałem Gregora Benko, Piotra Wierzbickiego i Kingi Dębskiej (przygotowującej film o Hofmannie). Tego samego dnia i w tym samym gmachu, o godz. 20.00, polskiego pianistę uczci RECITALEM jeden z wybitnych wirtuozów współczesności, Alexander Gavrylyuk, grając m.in. utwory Chopina wykonywane przez Hofmanna.

Tak, chcemy odmitologizować postać wielkiego artysty. Oznacza to odarcie z legendy, ale i przybliżenie. A przybliżenie to zrozumienie. I gdy się Hofmanna zrozumie, żadne legendy nie będą już potrzebne. ©

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
79,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Ur. 1973. Jest krytykiem i publicystą muzycznym, historykiem kultury, współpracownikiem „Tygodnika Powszechnego” oraz Polskiego Radia Chopin, członkiem jury International Classical Music Awards. Wykłada przedmioty związane z historią i recepcją muzyki i… więcej

Artykuł pochodzi z numeru TP 19/2015

Artykuł pochodzi z dodatku „Józef Hofmann. Ręka geniusza