"Lux ex Silesia"

Nagrodą “Lux ex Silesia" honorowani są ludzie, którzy “poprzez swoją działalność - naukową lub artystyczną nawiązują do czasów, gdy Śląsk był czołem kultury polskiej i promieniował światłem na całą ojczyznę". Dotychczas wyróżniono m.in. kompozytora Wojciecha Kilara, arcybiskupa Alfonsa Nossola, wybitnych lekarzy - Kornela Gibińskiego i Franciszka Kokota, poetę i filozofa - Tadeusza Sławka. Laur - przyznawany od 1994 - wręczany jest w czasie międzyuczelnianej inauguracji roku akademickiego w katowickiej katedrze.

Mikołaj Henryk Górecki (ur. 1933), rodowity Ślązak, pochodzi z podrybnickiej Czernicy. Cieszy się międzynarodową sławą jako jeden z najbardziej oryginalnych kompozytorów współczesnych. Studiował kompozycję pod kierunkiem Bolesława Szabelskiego w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach, a od 1965 był jej wykładowcą, otrzymując w 1977 tytuł profesora.

Na drogę kariery wkroczył w okresie popaździernikowej odwilży. W czasie Międzynarodowych Festiwali Muzyki Współczesnej “Warszawska Jesień", najpierw w 1958 zaprezentował awangardowe “Epitafium", a w 1960 wstrząsnął słuchaczami “Scontri" - utworem o nowatorskich brzmieniach wykorzystującym technikę serialną. Wczesną twórczość Góreckiego cechuje niezwykła oryginalność i odrębność, ekspresyjność, kontrasty brzmieniowe. Począwszy od lat 70. kompozytor zwraca się ku tradycji, muzyce wokalno-instrumentalnej, nasyconej liryzmem i przepełnionej religijnymi treściami (np. “Pieśni Maryjne", “Medytacje o Jasnogórskiej Pani Naszej", “Pod Twoją Obronę"). W swym stylu łączy elementy barokowe, klasycystyczne, romantyczne ze swoistym brzmieniem i współczesnymi środkami harmoniczno-tonalnymi. Do takich utworów należą “Ad Matrem", II Symfonia, “Amen", “Miserere", “Beatus vir". Ostatnie z wymienionych dzieł skomponowane zostało do tekstu psalmów. Zamówił je jeszcze kardynał Karol Wojtyła na rocznicę 900-lecia śmierci św. Stanisława, a wysłuchał prawykonania w krakowskiej Bazylice oo.Franciszkanów papież Jan Paweł II podczas pierwszej pielgrzymki do Polski w 1979. Również Ojcu Świętemu kompozytor zadedykował utwór “Totus tuus" na chór mieszany a capella. Górecki inspiracje czerpie z muzyki ludowej (góralskiej, kurpiowskiej), liturgicznej, a nawet archaicznej. Wykorzystuje tradycyjne formy i cytaty muzyczne, posługuje się uproszczonym językiem. Uważany jest za kontynuatora narodowych tradycji muzycznych. Jako genialne oceniane są jego dzieła kameralne, na czele z dwoma kwartetami smyczkowymi: “Już się zmierzcha" (1988) i “Quasi una fantasia" (1999).

Międzynarodową sławę zdobył “III Symfonią Pieśni Żałosnych", która odniosła również sukces komercyjny. Powstała w 1976, znalazła się w 1992 r. na pierwszych miejscach rynku płytowego i anglojęzycznych listach nagrań muzyki klasycznej dzięki wykonaniu amerykańskiej śpiewaczki Dawn Upshaw i londyńskiej Sinfonietty pod dyrekcją Dawida Zinmana. “III Symfonia" powodowała, że “na zatłoczonej amerykańskiej autostradzie dziesiątki kierowców zjeżdżały na najbliższe parkingi lub wręcz na pobocze, ponieważ wzruszenie doznane podczas słuchania muzyki uniemożliwiało im prowadzenie pojazdu."

Mikołaj Henryk Górecki jest laureatem wielu nagród zdobytych m.in. na Biennale Młodych w Paryżu (1961), na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO (1967, 1973); przyznanej przez Zarząd Polskiego Radia (2002), z którym pozostaje we współpracy od zarania swojej drogi artystycznej. Odznaczono go także orderem Ecce Homo 2000, a za osiągnięcia w dziedzinie kultury chrześcijańskiej nagrodą Totus (2002). Otrzymał kilkanaście doktoratów honorowych uczelni krajowych i zagranicznych.

Kompozytor znany jest ze swojej niechęci do medialnego rozgłosu.

(m)