Zbigniew Mentzel: Jedna z Twoich książek wydanych po niemiecku nosi zagadkowy, może nawet niepokojący tytuł - "Leben trotz Geschichte" (Żyć wbrew historii).

Leszek Kołakowski: Tę książkę wydał mój przyjaciel, Leopold Reinisch, i to on zaproponował taki tytuł.

Ale przyjąłeś go, choć mogłeś odrzucić. Jak zatem zgodnie z Twoimi intencjami należy pojmować tę formułę - "żyć wbrew historii"?

Wprawiasz mnie w zakłopotanie, bo nie pamiętam już, jak wtedy to rozumiałem. Ale, owszem, jestem gotów zaakceptować ów tytuł także teraz. Co on znaczy? Mniej więcej tyle: żyjemy w świecie, który jest wobec nas obojętny, historia toczy się bez naszego udziału, albo raczej to, co jest w historii naszym udziałem, pozostaje niewidoczne i nieoczywiste; nie możemy uważać się za współtwórcę procesu historycznego,...