Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Czytamy w nich, że Wiekuisty stworzył świat mądrością, ona była u początków istnienia, i „była rozkoszą Jego dzień po dniu”. (Prz 8, 30). Rabi Hoszaja powiadał: „Jest napisane o mądrości: wtedy (nim świat został stworzony) ja była jego amon, byłam Jego radością”. Słowo amon należy czytać uman, co znaczy architekt. Tak, jak król zatrudnia architekta, by zbudować pałac, i zagląda do planów, by wiedzieć, gdzie ma postawić kolumny, jakie mają być okna i drzwi, tak Bóg zaglądał do Tory, gdy zamierzał stworzyć świat.
Czy mądrość i Tora są tym samym? Trudno udzielić na to pytanie odpowiedzi, wiedząc o tym, że w Księdze Hioba nie wspomina się Pięcioksięgu. Nie ma najmniejszego odniesienia do kanonu biblijnego. Mądrość wydaje się w tej Księdze bytem niezależnym i nietożsamym z Torą. Również w „Księdze Przysłów” mądrość nie ma nic wspólnego z Torą. Jest „istotą” osobną o potężnej mocy. Obdarzona jest indywidualnością i własnym życiem. To ona tańczy przed Bogiem i samą swoją obecnością Go cieszy. Dopiero wieki później komentatorzy Torę utożsamili z mądrością.
W rabinicznym judaizmie obecne jest przekonanie, że właśnie Księgi Mojżeszowe istniały, zanim powstało cokolwiek, i do nich zaglądał Bóg w akcie Stworzenia. Nim padły słowa „Na początku Elochim stworzył...” znane już było imię Mesjasza, tron (królestwo) Izraela, sam Izrael, piekło i raj oraz skrucha. Rabi Eliezer nauczał, że póki Bóg nie stworzył skruchy, świat nie miał trwałej podstawy.
Nie ulega wątpliwości, że judaizm nadaje Torze znaczenie najwyższe. Mistycy żydowscy uczą, jak w nią wkroczyć i w siebie ją wchłonąć. Wchłaniając w siebie Torę zatopiony w modlitwach Żyd wkracza w boskość, ponieważ jest ona ścieżką prowadzącą do mistycznego spotkania, ba zjednoczenia z Bogiem. W tym doświadczeniu utożsamia się ze sobą Boga, Izrael i Torę. One tworzą – jak to się uczenie powiada – hermeneutyczny trójkąt. Jeden z rabinów XVIII-wiecznych nauczał, że Tora prowadzi nas „do stanu dewekut (unii mistycznej) w Nim, niech będzie wychwalany, bowiem gdy lgniemy do niej (tj. do Tory), zespalamy się również z naszym Stwórcą, gdyż On i Jego mądrość to jedno” (cytuję za M. Idel, „Kabała. Nowe perspektywy”). Wątek zjednoczenia z Bogiem poprzez Torę ma długą historię. Prowadzeni jesteśmy przez wielkich nauczycieli Kabały do przekonania, że mistyczna nauka Tory stoi ponad wszelkimi przykazaniami, bowiem „intelekt przebrany jest w boską mądrość, a owa boska mądrość również zawiera się w nim”.
Studia nad Torą w jednej z tradycji judaizmu mają prowadzić do zjednoczenia z Nieskończonym. Ale bywa też tak, że Pięcioksiąg zostaje spersonifikowany i Bóg wyposaża je we własne, osobne mistyczne życie. W wielu opowieściach (midraszach) znajdujemy obraz Tory, która wstawia się do Boga za Izraelem lub Izrael potępia. Tak się stało, gdy po zburzeniu pierwszej Świątyni Tora została wezwana przez Boga, by dać świadectwo przeciw Izraelowi. „Wtedy odrzekł jej Abraham: Moja córko, czyś przyszła świadczyć przeciw Izraelowi, że złamali twoje przykazania? Czy nie masz wstydu? Czy nie pamiętasz dnia, gdy Święty Jedyny obchodził z tobą wszystkie narody i języki, i nikt ciebie nie chciał, aż moje dzieci doszły do góry Synaj i przyjęły ciebie, i nadały ci godność. Teraz ty przybywasz, by świadczyć przeciw nim w czasie katastrofy. Słysząc te słowa, Tora stanęła z boku i nie złożyła świadectwa przeciw Izraelowi” (midrasz Żałoba ojców). Ba, poszczególne litery Tory, alef, bet obdarzone własnym życiem, stawały przeciw synom Jakuba, ale i je zawstydził Abraham.
Spersonifikowana zostaje Tora, ale tak samo rzecz się ma z mądrością, która współtworzy świat, z jego istnieniem niemal się stapia, a sama staje się nauczycielką dobrego życia.
W tradycji zdarza się, że Tora i mądrość raz bywają jednym, wręcz uczestniczą w boskim istnieniu, ale bywa też tak, że mądrość zdaje się być najbliższym Bogu atrybutem, który nie jest z Torą tożsamy. Dają temu wyraz niektórzy kabaliści, umieszczając mądrość na szczycie swego mistycznego drzewa. Możemy się domyślać, że Tora w świetle tych nauk jest czymś większym, potężniejszym niż mądrość, bo jest w niej też miłosierdzie, odwaga, roztropność, łaskawość i sprawiedliwość.
