Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Trudno w to uwierzyć, ale w ciągu 67 lat od zakończenia II wojny światowej nie ukazała się w języku angielskim książka, która w jednym tomie opisywałaby całościowo dzieje Polski i Polaków w latach 1939-45. Historycy z Wielkiej Brytanii i USA pisali, owszem, o Holokauście czy militarnych aspektach wojny: o polskich lotnikach w Bitwie o Anglię, o Powstaniu Warszawskim, nawet o Wojtku – słynnym niedźwiedziu, który towarzyszył żołnierzom II Korpusu w ich odysei. Ale angielskojęzyczny czytelnik nigdy nie otrzymał obrazu całości.
„The Eagle Unbowed. Poland and the Poles in the Second World War” („Nieposkromiony orzeł. Polska i Polacy w II wojnie światowej”), książka autorstwa Halik Kochanski, brytyjskiej historyczki o polskich korzeniach, która ukazała się przed miesiącem w Wielkiej Brytanii i USA, wypełnia tę przedziwną lukę. Ukazuje polityczną, wojskową i społeczną historię tamtych lat. Kochanski łączy warsztat historyka z umiejętnością opowiadania o losach pojedynczych osób. Cytuje dzienniki żołnierzy i cywilów, zesłańców i emigrantów; dociera do pamięci, jaką zostawili po sobie Polacy w wielu miejscach świata. A byli wtedy nawet w Nowej Zelandii, dokąd dotarły ewakuowane z ZSRR polskie sieroty. Gdy zeszły ze statku, witały je miejscowe dzieci. „Był to prawdopodobnie pierwszy w historii kontakt dzieci polskich z nowozelandzkimi” – pisze Kochanski, tym pozornie marginalnym wydarzeniem przypominając o „światowości” wojny.
Podąża też tropem polskich cywilów: w obozach dla uciekinierów z ZSRR, które powstawały w Iranie tuż przy granicy z komunistycznym imperium – po cierpieniach i głodzie zaznanych w Rosji umierali w nich ci, którzy, mimo ostrzeżeń lekarzy, przyjęli jednorazowo za dużo kalorii. Ukazuje Teheran – przez kilka miesięcy 1943 r., za sprawą obecności armii Andersa, miasto irańsko-brytyjsko-polskie. Właśnie opisy społecznego wymiaru wojny mogłyby okazać się najciekawsze dla polskiego czytelnika. Ten z Zachodu uzyska zaś w 700--stronicowym tomie zwięzły i obiektywny obraz zmagań militarnych i skomplikowanej sytuacji politycznej, która zadecydowała o losie Polski.
Jest tu więc i „twarda”, i „ludzka” historia. Trudno uwolnić wyobraźnię od, przywoływanych przez Kochanski, obrazów generała Maczka przedzierającego się w 1940 r. przez podbitą Francję dzięki... starej mapie Michelena, albo brytyjskiego oficera Dywizjonu 303, który miał uczyć Polaków angielskich komend, więc przyczepił im do pleców nadajniki radiowe i kazał pedałować na rowerach w szyku. Metoda okazała się skuteczna...
Halik Kochanski, „The Eagle Unbowed. Poland and the Poles in the Second World War”, wyd. Penguin Books, London 2012.
