Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Co czyni człowieka człowiekiem, skoro materiał genetyczny homo sapiens i szympansa jest w 98,7 proc. taki sam? Twórcy fascynującego dokumentu „Projekt Nim” testują tę gatunkową granicę, opowiadając historię szympansa wychowanego od urodzenia w ludzkiej rodzinie, celem przetestowania jego komunikacyjnych możliwości. Według Noama Chomsky’ego to właśnie język jest tym, co odróżnia nas od zwierząt – szympans Nim Chimpsky, nazwany tak niejako na złość wybitnemu lingwiście, stał się przedmiotem eksperymentu naukowego, który miał obalić jego tezę. James Marsh, twórca Oscarowego „Człowieka na linie”, już samą decyzją stworzenia filmu biograficznego o małpie wpisał się w polemikę wokół gatunkowej tożsamości Nima. Jego dokument jest bowiem również miażdżącym oskarżeniem rodzaju ludzkiego. Ostatecznie, jak dowiadujemy się z filmu, uczłowieczany przez lata szympans człowiekiem się nie stał. Ale przy tej okazji niemal wszyscy otaczający go ludzie swój test na człowieczeństwo zdali z wynikiem bardzo kiepskim.
Szympansiątko w pampersie baraszkujące pośród ludzkich dzieci, chwilę potem jedzące łyżką przy stole, tulące kota, zaciągające się skrętem... – z przedstawionych w filmie bogatych materiałów archiwalnych przebija ¬optymistyczny, hippisowski duch wczesnych lat 70. Nowojorska psycholożka Stephanie LaFarge staje się dla Nima bardziej jak czuła i tolerancyjna matka niż wymagająca treserka czy skrupulatna badaczka. Ale adoptowany Nim nie jest jej własnością i nauka wcześniej czy później musi się o niego upomnieć. Projekt uniwersytetu Columbia zakładał nauczenie szympansa języka migowego o strukturach przypominających język werbalny. Odebrany rodzinie Nim zaczyna przechodzić z rąk do rąk, a kiedy kosztowny i coraz trudniejszy eksperyment utkwi w martwym punkcie, los małpy radykalnie się odmieni. Zwierzę, które w ciągu czterech lat zdążyło poznać ponad setkę słów, żyjąc radosnym życiem hołubionego członka rodziny, trafia do klatki. W tym momencie film Marsha zamienia się w ponury dramat. Nakręcone dzisiaj relacje najważniejszych uczestników projektu z czasem stają się coraz bardziej emocjonalne – nie mają złudzeń, że wtedy zawiedli.
„Projekt Nim” ogląda się nie jak dokument, ale jak rozdzierającą historię zdrady. W rzeczywistości tym, co czyniło Nima najbardziej ludzkim, były nie tyle umiejętności komunikowania się (nigdy na przykład nie opanował reguł gramatycznych), ile raczej rozbudzona w kontakcie z człowiekiem sfera emocjonalna. Wszyscy, którzy mieli z nim do czynienia bliżej, przyznają, że wpłynął znacząco na ich życie, że był kimś ważnym, nie tylko jako wdzięczny obiekt ambitnego eksperymentu. Tymczasem w ciągu 26 lat życia wielokrotnie Nima wykorzystano, zraniono, opuszczono. Próbując uczynić go człowiekiem, jednocześnie pokazano mu od najgorszej strony, do czego człowiek może być zdolny. „Projekt Nim” to także film o ludzkiej arogancji. Bohaterem filmu jest nie tylko szympans, ale i człowiek, który czuje się absolutnym panem stworzenia, bezkarnie majstruje przy życiu innych stworzeń, projektuje na nie swoje wyobrażenia. Marsh w swoim dokumencie podaje w wątpliwość autorytet współczesnej nauki. Oglądając jego film, przekonujemy się, jak bardzo pomylili się nie tylko wykwalifikowani opiekunowie Nima, ale w jakimś głębszym sensie również i sam Chomsky.
„PROJEKT NIM” („Project Nim”) – reż. James Marsh. Prod. USA/ /Wielka Brytania 2011.
