Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Marcin Luter (Denis Lavant) przybywa do Michaela Kohlhaasa (w tej roli Mads Mikkelsen), przywódcy chłopskiego powstania, by przekonać go do negocjacji z arystokracją i zaprzestania terroru. Fikcyjna scena, w której pastor staje się sumieniem tytułowego bohatera, jest jedną z najmocniejszych w filmowej adaptacji noweli Heinricha von Kleista o XVI-wiecznym rewolucjoniście z Brandenburgii (wcześniejszą w 1969 r. nakręcił Volker Schlöndorff). Uczciwy handlarz końmi został wcześniej upokorzony i oszukany przez pewnego barona, i kiedy zlekceważony przez sądy traci wszystko, co miał najcenniejszego, wypowiada wojnę całemu skorumpowanemu systemowi. Wspierają go w tym różnej maści skrzywdzeni i poniżeni, ale to właśnie rozmowa z szanowanym przezeń duchownym uświadamia bohaterowi, że znalazł się w moralnej pułapce.
Mało znany u nas francuski reżyser Arnaud des Pallières opowiada o tym, jak gniew, ból i zraniona duma jednego człowieka wstrząsają feudalnym porządkiem ówczesnej Europy. Kohlhaas, dotychczas religijny i prawy, zapomina o chrześcijańskim przebaczeniu i zostaje owładnięty zemstą. Spotkanie z Lutrem ma uświadomić mu, jak bardzo pobłądził. W dążenie do zadośćuczynienia swoim krzywdom wciągnął różnej narodowości pariasów, żerując na ich ubóstwie i frustracji – z płomiennym hasłem sprawiedliwości na sztandarach, z obsesją rozliczenia wszystkich ze wszystkiego. Nawet prosiak przyniesiony w darze przez hiszpańskiego ochotnika nie może zostać tak po prostu przyjęty. Zapłata musi być.
Drugim przełomowym momentem w walce Kohlhaasa jest wizyta księżnej, która próbuje mu uświadomić, jak wielkim wyzwaniem jest każde sprawowanie władzy. To zbliżenie krzepkiego wieśniaka z eteryczną arystokratką na tle surowego krajobrazu ma w sobie erotyczne napięcie. Księżna mówi o miłości i strachu jako głównych atrybutach budujących autorytet, ale też daje bohaterowi lekcję pokory, kiedy modli się na grobie jego żony. Lecz choć ludowy przywódca ma już przyobiecaną amnestię, raz puszczonego koła przemocy nie da się tak łatwo zatrzymać. Gwałt odciska się gwałtem, a sprawiedliwość, której tak bardzo się domagał, w końcu musi się stać również jego udziałem. Kohlhaas przyjmuje jej wyroki nad wyraz heroicznie.
Choć „Michael Kohlhaas” to film kostiumowy, nakręcony został na modłę bardzo współczesną. Sięga raczej po brutalny, ascetyczny język Bruna Dumonta niż konwencję awanturniczą. Niespiesznym rytmem opowieści des Pallières studzi nasze oczekiwania wobec historycznego filmu o chłopskiej rewolcie, a w zgrzebnym detalu z epoki dostrzega raczej fotogeniczność niż realizm. Najwyraźniej ucieka od społeczno-politycznego wymiaru legendy i mimo upodobania do naturalizmu wybiera nieco koturnową przypowieść, w której główną rolę grają moralne racje, nie trójwymiarowi ludzie.
Takiemu górnolotnemu uogólnieniu służy zresztą cała, skądinąd wyrafinowana oprawa filmu. Postacie o ogorzałych twarzach, ubrane w grubo tkane sukna, najchętniej filmowane są w naturalnym oświetleniu. O tym, co się dzieje w ich sercach, więcej opowiada złowrogi pejzaż niż cedzone dialogi. Ścieżkę dźwiękową wypełniają głównie natrętne odgłosy owadów, tudzież posępna muzyka z wysuwającą się na pierwszy plan violą da gamba.
Uciekając w abstrakcyjne dywagacje i fatalistyczną nastrojowość, reżyser kastruje swoją opowieść. Nawet Mikkelsen, duński aktor obdarzony taką twarzą, której bezwarunkowo się wierzy, staje się zakładnikiem tej strategii: gra minimalistycznie, jedynie ilustrując zadane mu tematy. Najbardziej przemawia w scenach prywatnych, z żoną czy małą Lisbeth, gdzie najsilniej odczuwamy ciężar podjętych przez niego decyzji. Odwieczne i ciągle żywotne kwestie – gdzie kończy się potrzeba sprawiedliwości, a zaczyna żądza odwetu? czy prawo należy stawiać wyżej niż sumienie? czym jest władza wyzbyta odpowiedzialności? – zastygają w swoim retorycznym kształcie.
Po bitych dwóch godzinach seansu towarzyszy nam co prawda przeświadczenie, że uczestniczyliśmy w czymś ważkim i pięknym, ale jednocześnie mamy poczucie, że reżyser najzwyczajniej połechtał i wykorzystał nasze ambicje dla wzniosłego i mimo wszystko partykularnego celu. Trochę jak sam Kohlhaas. Pewnie dlatego zaserwowany nam w finale akt oczyszczenia zdaje się cokolwiek wymuszony.
„Michael Kohlhaas” – reż. Arnaud des Pallières, scen. (na podst. noweli Heinricha von Kleista) Christelle Berthevas, Arnaud des Pallières, wyst. Mads Mikkelsen, Mélusine Mayance, Delphine Chuillot i inni. Prod. Francja/Niemcy 2013. W kinach od 13 czerwca.
