Imię literatury

Czy na zawsze? I od jakiej literatury? I gdzie trzeba pojechać, by tak się stało? Te i podobne pytania zdaje się prowokować nowy zbiór skierniewickiego autora. Praktyki dydaktyczne (szkolne), jak i estetyczno-romantyczne źródła (Friedrich Schlegel i jego fragmenty z „Lyceum”) swobodnie w nim płyną. I niby-serio dołączają do wszystkich ogłaszanych już od dawna końców literatury. To znamienny gest w twórczości Foksa, który od lat opracowuje to zagadnienie.

Trzy fragmenty składające się na „Liceum” – „Rambo, pomóż poezji”, „Szosa mszonowska” i „Pan Cogito w Milanówku” – są wykładem (teorii) poezji i społeczno-kulturową krytyką. Zasada jest jasna od razu: Foks mówi coś innego, niż mówi. A także mówi inaczej, niż się zdaje, że to robi, bo mówi lekko, naiwnie i z przekonaniem o błahości problemu. Tymczasem błahość, lekkość i naiwność są chwytami buffo, które wprowadzają śmiech rozbrajający powagę „fundamentalnych” przekonań na temat świata i naszego w nim udziału.

Bohaterem pierwszego fragmentu jest marzenie o wielkości: chłopiec wspina się na szczyt drabiny w czytelni, chcąc zaimponować dziewczynie. Wszystkie oczy zwrócone są na niego, ale ponieważ nie potrafi ani spektakularnie upaść, ani zdobyć upragnionej książki – pozostaje na tej drabinie ostatecznie kompletnie osamotniony i bezradny. Scena z bohaterem, który pragnie zabłysnąć za wszelką cenę, dosłowna i plastyczna, prowadzi nas ku rozmaitym sensom. Podobnie wiele możliwości interpretacyjnych oferuje ostatnia część, której bohaterem jest pewna idea wiersza. Uchwycona w cielesno-partyzanckiej metaforyce, jaka powstaje ze skrzyżowania poetyckich koncepcji Zbigniewa Herberta i Jarosława Marka Rymkiewicza, być może sugeruje, jak wyglądałaby przyszłość polskiej poezji, gdyby dochodziło w niej do rozmaitych genetycznych eksperymentów.

Bohaterką drugiej, najdłuższej części jest literatura: postanawia wyjechać ze stolicy i odwiedzić swoje dawne strony. U Foksa literatura dosłownie jest podróżniczką, z którą wszyscy chcą rozmawiać, ona jednak (z jednym wyjątkiem) unika towarzystwa. Przejażdżka taka to jakby jazda próbna: ten, kto nam o literaturze opowiada, jest przekonany jednocześnie, że wszystko można wykreślić. Zna on imię literatury, a ją przeszywa dreszcz, gdy on je wymawia. Czyżby to imię było jak miłosny szyfr kochanków, artystów, muz i poetów?


„Liceum” Foksa zawiera po prostu bardzo pomysłowe i zabawne konceptualizacje tego, czym może być dzisiaj dla nas literatura i jak możemy ją sobie przedstawiać.  Darek Foks „Liceum”, Wydawnictwo Raymond Q, Warszawa 2012


ANNA KAŁUŻA (ur. 1977) jest krytyczką literacką, pracownicą Zakładu Literatury Współczesnej Uniwersytetu Śląskiego, autorką m.in. książek „Wola odróżnienia. O modernistycznej poezji Jarosława Marka Rymkiewicza, Julii Hartwig, Witolda Wirpszy i Krystyny Miłobędzkiej” oraz „Bumerang. Szkice o polskiej poezji przełomu XX i XXI wieku”.