Kustosz Pamięci Narodowej

Nagroda „Kustosz Pamięci Narodowej” została ustanowiona w 2002 r. przez prezesa Instytutu Pamięci Narodowej prof. Leona Kieresa. Inicjatorem wyróżnienia był prof. Janusz Kurtyka, ówczesny dyrektor Oddziału IPN w Krakowie. Nagroda ma charakter honorowy. Ma umocnić szacunek dla narodowej przeszłości i chronić wartości, dzięki którym Polska przetrwała przez lata zniewolenia. Obradom kapituły nagrody przewodniczy prezes IPN, a w jej skład wchodzą m.in. dotychczasowi laureaci. Nagroda przyznawana jest instytucjom, organizacjom społecznym i osobom fizycznym za szczególnie aktywny udział w upamiętnianiu historii narodu polskiego w latach 1939–1989, a także za działalność publiczną zbieżną z ustawowymi celami IPN.

Poniżej prezentujemy tegorocznych laureatów. Uroczystość wręczenia nagród odbędzie się 31 maja na Zamku Królewskim w Warszawie. „Tygodnik Powszechny” jest jednym z medialnych patronów nagrody.

Julien H. Bryan (pośmiertnie, 1899–1974)

Amerykański filmowiec, fotograf i pisarz. Podczas I wojny światowej był kierowcą ambulansu na froncie pod Verdun. Do Polski po raz pierwszy przyjechał w 1936 r., odwiedził m.in. Gdynię i Zakopane. W 1939 r. był w Polsce po raz drugi: 7 września dotarł do Warszawy z zamiarem dokumentowania życia miasta podczas wojny. Wraz ze swą ekipą pracował przez dwa tygodnie; 21 września wyjechał z płonącej Warszawy, zabierając materiał dokumentujący dramat miasta i bestialstwo Niemców, który upublicznił na Zachodzie. Jego dokumentacja obrony stolicy Polski należy do najważniejszych źródeł opisujących początek II wojny. Na jej podstawie powstał film „Oblężenie”, który w czasie wojny obejrzało 40 mln ludzi na świecie.

Zygmunt Goławski

Rocznik 1924, od lat 40. XX w. właściciel prywatnego zakładu szklarskiego. Sybirak. W PRL drukarz katolickich wydawnictw bezdebitowych i działacz opozycyjny; represjonowany (więziony m.in. w 1963 r. i 1967 r. za działalność w obronie wierzących). W 1977 r. z adwokatem Janem Mizikowskim założył Siedlecko-Podlaską Grupę Ludowo-Narodową, a w 1978 r. razem ze Stanisławem Karpikiem – Podlaski Komitet Samoobrony Ludzi Wierzących. Uczestnik ROPCiO, w 1979 r. współzałożyciel KPN, organizator Solidarności na Podlasiu. W 1981 r. wspólnie ze Stefanem Melakiem brał udział w konspiracyjnej akcji ustawienia w Dolince Katyńskiej pomnika ofiar tej zbrodni. Podczas stanu wojennego internowany (wraz z synami), w obozie uruchomił pocztę podziemną. Był inicjatorem utworzenia Związku Sybiraków w Siedlcach.

Urszula Ewa Łukomska

Historyczka i popularyzatorka wiedzy historycznej (ur. 1951). Po studiach rozpoczęła w 1976 r. pracę w liceum w Złoczewie koło Sieradza (dziś Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych), gdzie pracuje do dziś. Opiekun muzeów szkolnych, założyła izbę pamięci, gdzie gromadziła materiały o tragicznych losach Złoczewa w 1939 r. Urządzała wystawy, prowadziła lekcje muzealne; doświadczeniami nauczyciela-muzealnika dzieliła się z innymi nauczycielami, organizując konferencje i spotkania. Organizowała spotkania z weteranami, więźniami kacetów, sybirakami. Od 35 lat współpracuje, początkowo z Okręgową Komisją Badania Zbrodni Hitlerowskich w Łodzi, a następnie z Oddziałem IPN w Łodzi, organizując spotkania i seminaria. Popularyzuje historię wśród młodzieży.

Dieter Schenk

Zanim został historykiem, był policjantem: do 1989 r. pracował jako dyrektor kryminalny w Federalnym Urzędzie Kryminalnym RFN. Schenk (ur. 1937) jest autorem kilkunastu książek o III Rzeszy i II wojnie, a także o rozliczeniach z nazizmem po 1945 r. Wiele jego prac dotyczy Polski, m.in. „Poczta Polska w Gdańsku: dzieje pewnego niemieckiego zabójstwa sądowego” (książka ta doprowadziła do sądowej rehabilitacji w RFN pocztowców, zamordowanych w 1939 r.), „Albert Forster – gdański namiestnik Hitlera”, „Hans Frank – biografia Generalnego Gubernatora”, „Noc morderców. Kaźń polskich profesorów we Lwowie i holokaust w Galicji Wschodniej”. Jest honorowym obywatelem Gdańska i profesorem honorowym Uniwersytetu Łódzkiego, gdzie prowadzi wykłady z historii narodowego socjalizmu.

Stowarzyszenie „Memoriał”

Ta niezależna rosyjska organizacja zajmuje się dokumentowaniem i upowszechnianiem wiedzy o ofiarach represji komunistycznych w Rosji i krajach b. ZSRR. Oficjalnie działa od 1989 r.; jej przewodniczącym jest Arsenij Rogiński. W Polsce od początku lat 90. głównym partnerem „Memoriału” jest Ośrodek KARTA. W 1991 r. z inicjatywy „Memoriału” uchwalono w Rosji ustawę o rehabilitacji ofiar represji, a dzień 30 października ustanowiono Dniem Pamięci Ofiar Represji Politycznych. Od 2005 r. w Stowarzyszeniu działa Komisja Polska (jej koordynatorem jest Aleksander Gurjanow), która prowadzi badania nad polskimi ofiarami represji sowieckich, w tym nad Zbrodnią Katyńską, i działa na rzecz sądowej rehabilitacji ofiar. Dzięki „Memoriałowi” Polacy uzyskali dostęp do wielu dokumentów z archiwów byłego ZSRR.