DRUGI DZIENNIK PILCHA

Idylle gasną...

05.02.2013

Czyta się kilka minut

 / Rys. Andrzej Dudziński
/ Rys. Andrzej Dudziński

...Nie ma już subtelnych pseudo-objawów, które zwiastują, a może nie zwiastują. Skończyły się finezyjne gry ciepło-zimno, kawa trzęsiawa, Chińczyku, nie irytuj się, i tak rozlejesz. Skończyły się kunsztowne strofy, melodyjne frazy, strzeliste aluzje. Obrastające cię mięso zaczęło gnić.

8 stycznia | Matce w Wiśle, mnie w Warszawie śni się ten sam sen. Nie żadna wizja pełnofabularna, sen jest pierwotny i mocny jak nazwy elementów. Śni nam się rzeka. Krystaliczna woda, dobrze widoczne ryby i kamienie na dnie. Mój nurt trochę mniejszy i tylko jedna ryba w nim pływa; jedna, ale wielka, jakby szaro-granatowy delfin. Pływa i wyskakuje wysoko, stoję blisko brzegu, skacze w pobliżu, wręcz w moim kierunku, jakby chciał płetwami się przywitać, oprzeć na moich ramionach. Dobry sen. Matka prawie w euforii, czysta woda to jest najlepsza rzecz, jaka może śnić się człowiekowi. Bóg znów o nas pamięta.

Babka Maria miała w tej sprawie, w sprawie przejrzystości wód onirycznych, taką samą, większą obsesję. – Ale woda jaka? – dopytywała się gorączkowo. – Jaka woda? – dopytywała się, gdy ktoś sen opowiadał, a sen jak życie: bez wody praktycznie nie da rady, więc jaka woda? Jaka w śnionej studni, w śnionym potoku, w śnionym wiadrze, w śnionej miednicy? Jaka? Czysta? Nie, mętna, brudna, błota i piachu pełna. Babka, gdy słyszała ten zapowiadający wszelkie plagi opis kuliła się w sobie, machała ręką i przyspieszała kroku, jakby nieomylnie przez brudną wodę zapowiedziane tragedie gdzieś w pobliżu, może nawet w naszym domu, miały się zacząć.

9 stycznia | Chce być ważny – nie jest ważny. Niby jak zwykle. Ale jednak upiorniej. Niespełnienie bezbrzeżne, a towarzysząca niespełnieniu furia – całkiem nie do zniesienia. Do tego stopnia chce być ważny, że gotów jest zbudować nową rzeczywistość, w której będzie ważny. Ale jak to zrobić? Wokół przecież total i sieć zakazów. Nie ma mowy. Jest mowa! Nagle okazuje się, jest mowa! Najniespodziewaniej władza przyciśnięta do muru ogłasza dokument, który w połowie jest amnestią, w połowie reformą gospodarczą. W każdym razie można budować, co się chce. Nową rzeczywistość? Jak najbardziej. Buduje z zapałem, co nie dziwota – buduje własną ważność.

Zbudowawszy, nie zaznaje (który to już raz) oczekiwanego spełnienia; owszem, jest w swoim świecie ważny, jest niezwykle ważny, nie czuje jednak tej ważności – ani ważności, ani przyjemności. Nic nie czuje? Gorzej. Czuje, iż o wiele ważniejsze od tego, że jest ważny u siebie, jest jego nieważność nie u siebie. Tam, gdzie był nieważny, tam, gdzie cierpiał z tego powodu katusze, tam, skąd postanowił uciec, by zbudować nowy prawdziwy świat, w którym będzie ważny, tam w krainie póz dalej jest nieważny. Dalej i dotkliwiej, bo przedłużająca się nieważność nie tylko się przedłuża, ale i pogłębia. Umniejsza więc krainę swej udręki, opluwa ją, ośmiesza, wyszydza i co? I nic, szczerze mówiąc. Ani umniejszanie i degradowanie nie umniejsza rzeczywistości, w której jest nieważny, ani stworzenie nowej rzeczywistości, w której subiektywnie i na siłę czuje się ważny, prawdziwej ważności mu nie daje. Zależy zresztą, jak patrzeć.

10 stycznia | Idylle gasną. Nie ma już subtelnych pseudo-objawów, które zwiastują, a może nie zwiastują. Skończyły się finezyjne gry ciepło-zimno, kawa trzęsiawa, Chińczyku, nie irytuj się, i tak rozlejesz. Skończyły się kunsztowne strofy, melodyjne frazy, strzeliste aluzje. Obrastające cię mięso zaczęło gnić.

11 stycznia | Only wierzy w hokus-pokus, pogrążył się w bezkarnej baśniowości, poszedł na kompletną łatwiznę nie tyle intelektualną, co w sensie biologicznym mózgową. Myśli – o ile to stymulowane żenującymi traumami ożywienie można nazwać myśleniem – zabobonnie, guślarsko i infantylnie, myli się w każdej kwestii, na tysiąc możliwości wybiera najgłupszą, wygaduje rzeczy urągające rozumowi i ma się – jak lubi mówić – „za jednego z ostatnich logicznie myślących w tym ogłupiałym kraju”.

PS: Nie jest przy tym wariatem, któremu w obrębie wariactwa wszystko się zgadza. Only nie zwariował i nie jest wariatem. Only zwyczajnie zdurniał. Zapadł na ten rodzaj obezwładniającej głupoty, która nie podpada pod medyczno-psychiatryczne paragrafy, nie jest jednostką chorobową, a do normalności jej tysiąc razy dalej niż do – dajmy na to – przedśmiertnej fazy schizofrenii. Na melancholijne westchnienia: gdzie zdrowie, gdzie choroba – nie ma tu miejsca. Świr jak byk. W niepodważalności tej oceny jest coś – zwłaszcza w naszym zrelatywizowanym świecie – krzepiącego. Epizody, przygody i postaci mówiące: „życie nie jest proste” – trochę się sprzykrzyły, a może nawet są na przejściowym wyczerpaniu, niechże choć na chwilę cham – cham, gnój – gnój i dureń – dureń znaczy.

13 stycznia | Do mnie na Hożą jak czasem (rzadko, niezmiernie rzadko) jedna osoba zajdzie i choć na chwilę przy flaszce coca-coli przysiądzie, to natychmiast ciasnota powstaje tak niepoczytalna, że dajcie pokój – ani siąść, ani wstać, ani odetchnąć. Ani głową ruszyć, ani pomyśleć, ani się odezwać. A dziś ćma, ciżba, a nawet nieprzeliczone rzesze, choć co mówię: nieprzeliczone? Przeliczone! Jak najbardziej przeliczone! W sensie na wskroś elitarnym przeliczone i wybrane! Dziś u mnie duchowieństwo ewangelickie i parlament europejski nie w całości rzecz jasna, ale w reprezentacji, i to w reprezentacji najpełniejszej z pełnych i najwymowniejszej z wymownych.

Dziś u mnie na Hożej ksiądz biskup Jerzy Samiec, ksiądz radca Piotr Gaś, ksiądz redaktor Jerzy Below i premier (ach, jakżeby pasowało: ksiądz premier!) Jerzy Buzek. Słowem, jak mawiała, a właściwie jak w euforii – gdy w sezonie udawało się dobrać letników i pod względem wyznaniowym – wykrzykiwała moja babka: Pełna chałupa ludzi, a sami ewangelicy!

W samej rzeczy: pełna chałupa! Jak się pomieściliśmy, nie wiem, tezą, że parę godzin temu na Hożej nastąpiło cudowne zwielokrotnienie przestrzeni, nie bluźnię, ale pole dla wzlotu ducha się otwarło! Dach, chmury, niebiosa! Pogadaliśmy nieco i dawno nie było tak lekko i tak strzeliście. Dajcie pokój – co swoi, to swoi.

14 stycznia | Nie sporządzam bibliografii tematu „choroba”, nie gromadzę książek na ten temat, nie porządkuję biblioteki pod tym kątem, nie szukam w gazetach artykułów o chorowaniu, z tekstów o czym innym nie wyławiam wiadomych wzmianek – wszystko dzieje się samo. Zmienił się punkt widzenia, przeformowały władze poznawcze, uczulenie ma inną przyczynę, nowa i dosyć wszechogarniająca wrażliwość się objawiła – bibliografia sporządza się z automatu, książki lgną do siebie, biblioteka samorzutnie się profiluje, wzmianki same wypływają na wierzch. Najintensywniej jest wtedy, gdy fragmenty czy całe nieznane mi szkice o chorobie znajduję u autora dobrze mi znanego. Nieznane nie znaczy: nieczytane, czytanie czytaniu nierówne.

Pomieszczony w tomie „Upadek w czas” (wydanie polskie 2008 r., przekład Ireneusz Kania, Aletheia) szkic Ciorana „O chorobie” czytałem na pewno – teraz po latach, gdy najzupełniejszym przypadkiem ponownie wziąłem rzecz do ręki (sama mi w rękę wpadła), rozpoznaję – wtedy nieodparty i perwersyjny, – dziś mglisty i poczciwy tok wywodu.

(Poznaję tym bardziej, że następny jest esej o Tołstoju, a w zasadzie o „Śmierci Iwana Iljicza”, który czytałem bez cienia wątpliwości, a ponieważ nigdy niczego nie czytam na wyrywki ani nigdy niczego nie przeskakuję, skoro dojechałem do „Śmierci”, musiałem przejechać przez „Chorobę”. Co było do udowodnienia).

Teraz przejechałem przez „Chorobę” świadomie – choć przecież nie jako jakiś, pożal się Boże, „rzeczoznawca”, nie o to chodzi! W żadnym wypadku nie chodzi o to, by teksty o chorobie były tylko dla chorych – lub głównie dla nich – zrozumiałe (nadmiar hermetyczności plus ścisłe wskazanie grupy odbiorczej równa się nieistnienie), albo by o ich wartości decydowało jakieś „jury chorych” czy inni „chorzy doradcy” – po prostu przeczytałem Ciorana dokładnie i powiem wprost: moja koncepcja choroby jest inna, dla mnie choroba jest – przynajmniej na razie – wybraństwem, szansą, nadzieją i darem Bożym. Przeświadczenie, że chory (wtajemniczony w liczne męczarnie) stoi wyżej od zdrowego, jest odwieczne, więc o autorstwo za ostro się nie ubiegam, ale w tym kierunku (też w oczywistym i z automatu pojawiającym się tu kierunku gnębienia i poniżania zdrowych) chętnie idę i bardzo mi żal, że Mistrz wystartowawszy olśniewająco i nader moim ideom sprzyjająco – ani tonacji, ani przesłania nie utrzymał.

Pierwszego „niezadowalającego” tekstu Ciorana nie mogę odpuścić, najprzód jednak – gwoli sprawiedliwości olśniewająco – sprzyjający (równie sprzyjający, co mylący) początek.

„Człowiek dobrze się mający, niezależnie od swych zalet, zawsze rozczarowuje. Nie sposób brać poważnie tego, co mówi, widzieć w tym cokolwiek innego niż preteksty bądź myślowe łamańce. Doświadczenia okropności, jedynego, jakie przydaje naszym słowom wagi, nie zna, tak jak nie ma też żadnego pojęcia o nieszczęściu, bez czego niepodobna komunikować się z istotami oddzielonymi, którymi są chorzy”.

Pierwsze dwa zdania – nieodparte. Trzecie – wątpliwe. Póki był zdrów, był „istotą oddzieloną”, dopiero choroba zburzyła mur. W ilu wariantach taka fabuła jest możliwa? Frekwencja nieporównanie częstsza niż daremne próby kontaktu pomiędzy „istotą oddzieloną” a istotą nieszczęściem nie naznaczoną. Chory – zgadza się – zawsze oddzielony. Ale bywają zdrowi tak oddzieleni, że najbardziej nawet przez chorobę oddzieleni chorzy nie śmią się równać.

Nie chciałbym trywializować, ale faktycznie trzeba garba jakiejś tragedii dźwigać, żeby wejść w położenie chorej – dajmy na to – ciotki? A znowuż ciotka całe życie przewalone we łbie, całe życie wyniosłością swoją od nas oddzielona – jak przyszła choroba, spokorniała i dzięki chorobie „istotą oddzieloną” być przestała, ergo najtrywialniejsza w świecie przypowieść pt. „Choroba źródłem pokory?”

Też wolę pychę. Ten chory pyszałek, co póki przytomny, oddzielenie m swym manipuluje, raczej desperacko je wzmaga, niż likwiduje, ten desperat, co próbuje być władcą swej choroby niźli jej ofiarą, ten zadufek w – nie ma co ukrywać – całej tej orgii łamańców – najciekawszy.

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
79,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Pisarz, dramaturg, scenarzysta, felietonista „Tygodnika Powszechnego”, gdzie pracował do 1999 r. Laureat Nagrody Literackiej Nike oraz Nagrody Fundacji im. Kościelskich. Autor przeszło dwudziestu książek, m.in. „Bezpowrotnie utracona leworęczność” (1998), „… więcej

Artykuł pochodzi z numeru TP 06/2013