Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →
Nie wiemy, jak się poznali i jak przeżywali kolejne etapy ówczesnego konfliktu polsko-ukraińskiego, włącznie z bitwą o Lwów w 1918 r. Może byłaby to fascynująca opowieść, materiał na film? Wiemy tylko, że Anna i Józef byli małżeństwem mieszanym: on Polak i rzymski katolik, pochodzący z Jarosławia; ona Ukrainka i grecka katoliczka, urodzona w Przemyślu. I że w okresie okupacji niemieckiej mieszkali we Lwowie.
CZYTAJ CAŁY DODATEK SPECJALNY "ULMOWIE – POLSCY SPRAWIEDLIWI".
Wiemy też, że gdy trzeba było podejmować decyzje o śmierci lub życiu – czyimś i swoim – przyjęli do siebie Żydów. W piwnicy swego domu przy ul. Wniebowstąpienia 82 przez dziewięć miesięcy ukrywali grupę uciekinierów z lwowskiego getta: Szymona, Lilianę, Ritę i Annę Gotesman, Basię Kampf, Karolinę Karol, Szela Friedberga, Mariana Neu i Henia Haubera. Potem do grupy mieli dołączyć kolejni Żydzi, nieznani z nazwiska.
9 grudnia 1943 r., na skutek anonimowego donosu, dom otoczyli policjanci niemieccy i ukraińscy. Bernatowiczów i Żydów aresztowano. Małżeństwo stanęło przed niemieckim sądem specjalnym, który skazał Józefa na śmierć, a Annę na trzy lata ciężkiego więzienia.
Dalej wiemy tylko, że oboje mieli (chyba) dużo szczęścia. Anna trafiła do więzienia dla kobiet w Jaworze, a kara śmierci na Józefie nie została wykonana – była już późna wiosna 1944 r., zbliżał się front, zapanował chaos i niemieckie urzędy nagle ewakuowano. Ale czy przeżyli wojnę? A jeśli tak, to czy się odnaleźli? I jak potem potoczyły się ich losy? Tego już nie wiadomo...
Materiał, dzięki któremu dr Aleksandra Namysło – historyk z IPN i koordynatorka Centralnego Projektu Badawczego IPN „Zagłada Żydów na ziemiach polskich w okresie II wojny światowej”, którego częścią jest program „Index Polaków represjonowanych i zamordowanych za pomoc Żydom w okresie II wojny światowej” – mogła stwierdzić, iż Anna i Józef pomogli żydowskim uciekinierom i opisać ich przypadek, odnosi się bowiem tylko do tego jednego aspektu z biografii polsko-ukraińskiego małżeństwa: to akta sądowe z ich procesu, zachowane w Archiwum Federalnym w Berlinie. – Materiały te nie były wcześniej wykorzystane w kontekście pomocy ludności żydowskiej – mówi Namysło „Tygodnikowi”.
Przypadek małżeństwa Bernatowiczów to jedna z 289 historii, które znalazły się w wydanym w 2014 r. pierwszym tomie „Rejestru faktów represji na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej”, będącym pierwszym efektem wspomnianego programu (jest on dostępny na stronie IPN w postaci e-booka, pod linkiem: www.pamiec.pl/pa/biblioteka-cyfrowa/publikacje – przygotowywane jest też wydanie papierowe). Opowiedziano w nim historie 508 obywateli Rzeczypospolitej – głównie Polaków, ale są też Ukraińcy, a nawet Niemcy zamieszkali w Polsce – którzy padli ofiarą represji za pomoc udzieloną Żydom.
Co to za projekt i jakie są jego efekty? O tym Aleksandra Namysło opowiada w rozmowie z „Tygodnikiem”. ©℗
