Wojna i człowieczeństwo

Szwajcar naturalizowany we Francji, obieżyświat, żołnierz, a przede wszystkim pisarz o żywiołowym talencie...

21.07.2014

Czyta się kilka minut

...Jeden z wielkich poetów rodzącej się nowoczesności, później autor powieści przygodowych i prozy autobiograficznej. Frédéric-Louis Sauser, czyli Blaise Cendrars (1887–1961).


„Wielbiąc życie i prawdę życia, bliższy jest ujawnienia wspólnego źródła słowa i czynu niż jakikolwiek pisarz naszych czasów” – pisał o Cendrarsie Henry Miller, jego wielbiciel i przyjaciel. W 1914 r. 27-letni autor poematów „Wielkanoc w Nowym Jorku” i „Proza transsyberyjskiej kolei”, zaprzyjaźniony z Apollinaire’em i kubistami, zgłosił się na ochotnika do armii francuskiej i przydzielony został do Legii Cudzoziemskiej. W 1915 r. na froncie w Szampanii stracił prawą rękę. Do tamtych doświadczeń wrócił blisko trzy dekady później, pod koniec następnej wielkiej wojny, rozpoczynając czterotomowy cykl „Kronik” („Rażony gromem”, „Odcięta ręka”, „Od portu do portu”, „Gwiezdna Wieża Eiffla”, 1945-49, wszystkie przełożone u nas przez Juliana Rogozińskiego).

Wydany w setną rocznicę wybuchu I wojny tom, opatrzony licznymi przypisami, to po części wznowienie, po części rzecz nowa. Zawiera przede wszystkim „Odciętą rękę” – poruszającą panoramę życia frontowego, ułożoną z portretów towarzyszy broni (z reguły są to zarazem nekrologi...). Koszmar okopów oddany tu został z brutalną precyzją, a równocześnie autor okazuje niezwykłą czułość i empatię wobec swoich bohaterów, jakby słowem chciał ocalić każdy istotny szczegół ich postaci i charakteru, ich pasje i niespełnione nadzieje.

„Odciętej ręce” towarzyszą inne teksty związane z wojennymi przeżyciami Cendrarsa: „Kanalarz z Londynu” z tomu „Historie prawdziwe”, „W ciszy nocnej”, czyli część wstępna „Rażonego gromem”, oraz dwa nieznane u nas dotąd opowiadania: „Zabiłem” (1918) i „Krwawiłem” (1938). Pierwsze jest ekspresyjnym wyznaniem i zarazem oskarżeniem. Wojna, stanowiąca wykwit człowieczej cywilizacji i jej paradoksalne zwieńczenie, sprowadzona zostaje ostatecznie do indywidualnego morderczego gestu – ciosu nożem zadanego drugiemu człowiekowi.„Krwawiłem” stanowi wstrząsającą próbę przeniesienia w literaturę doświadczenia własnego kalectwa i cierpienia innych pensjonariuszy lazaretu. „Co jakiś czas przerywam lekturę, by pomedytować, pochodzić, pozachwycać się głośno, a niekiedy powstrzymać łzy. Pańskie człowieczeństwo, jak zwykle, przekracza wszelką miarę” – pisał Miller do przyjaciela po lekturze „Odciętej ręki”. Żywiołowość, a zarazem wrażliwość tej prozy zadziwia i dzisiaj.


Blaise Cendrars, „Odcięta ręka i inne wojenne opowieści” Przedmowa Miriam Cendrars, opracowanie Claude Leroy i Michèle Touret. Przełożyli Julian Rogoziński i Jacek Giszczak. Noir sur Blanc, Warszawa 2014, ss. 428.

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Tomasz Fiałkowski, ur. 1955 w Krakowie, absolwent prawa i historii sztuki na UJ, w latach 1980-89 w redakcji miesięcznika „Znak”, od 1990 r. w redakcji „TP”, na którego łamach prowadzi od 1987 r. jako Lektor rubrykę recenzyjną. Publikował również m.in. w… więcej

Artykuł pochodzi z numeru TP 30/2014