Wina i zadośćuczynienie

W historii sakramentu pokuty odbija się droga samoświadomości Kościoła. Upłynęły stulecia, zanim tajemnica Bożego Miłosierdzia znalazła wyraz w praktyce pokutnej.

28.02.2012

Czyta się kilka minut

Do VI wieku panowała zasada: jeden chrzest – jedna pokuta. Uznawano, że chrzest gładzi grzechy, a na pytanie, co ma zrobić człowiek z grzechami popełnionymi po chrzcie, odpowiadano, wskazując remedia takie jak miłość, jałmużna, wylanie łez, umartwianie ciała i duszy, poprawa obyczajów, wstawiennictwo świętych, zasługa wiary i miłosierdzia, nawrócenie i ocalenie innych, wyznanie grzechów (niepubliczne) i publiczna pokuta, która nie była powtarzalna, wreszcie męczeństwo.

Zmiana praktyki pokutnej wywodzi się z Kościoła na Wyspach Brytyjskich. W V i VI wieku w Irlandii zaczęły powstawać „księgi pokutne”, zbiory przepisów dla przyjmujących wyznanie grzechów i wyznaczających pokutę grzesznikom, aby ci mogli uzyskać odpuszczenie win i pojednać się z Bogiem. Pokuta zaczęła wtedy nabierać charakteru prywatnego. Wyznanie grzechów traktowano jako podstawę do ustalenia pokutnego zadość¬uczynienia, które uznawano za istotę pojednania. Jej szafarzami byli zasadniczo prezbiterzy.

Nowością tej praktyki pokutnej była stosowana w niej szczegó­łowa i precyzyjna taryfikacja zaciągniętych win i zadośćuczynienia. Dlatego księgi pokutne zawierają długie listy grzechów oraz taryfę pokutną uzależnioną od tego, kto i kiedy dany grzech popełnia. Najbardziej drobia¬zgowo traktowane są grzechy szczególnie ciężkie, dotyczące świętokradz¬twa, zabójstw i zranień innych ludzi, życia seksualnego, w tym zwłaszcza niewierności małżeńskiej i dewiacji seksualnych, odżywiania się, składania przysięgi i krzywoprzysięstwa, kradzieży i pozbawiania in¬nych ich dóbr materialnych, zabobonów i czarów. Kara sprowadzała się do dokładnego wypeł¬nienia pokuty przypisanej do każdego grzechu i specyficznego umartwie¬nia określonego pod względem rodzaju (post, odmówienie modlitw, leże¬nie krzyżem, zadawanie sobie razów lub w przypadku małoletnich chłosta, jałmużna), ilości i jakości (długość postu liczona w dniach, tygodniach, miesiącach i latach; post wyłącznie o chlebie i wodzie; bez mięsa, wina i piwa; bez tłuszczu lub jeszcze inaczej określony).

Wszystko to wyjaśniają autorzy wydanego przez krakowskich jezuitów monumentalnego opracowania (1058 stronic!), które zawiera łacińskie i greckie teksty najważniejszych ksiąg pokutnych wraz z ich polskim przekładem. Mamy więc dokument spotkania chrześcijańskiej, ewangelicznej nauki moralności z życiem chrześcijan w VI i VII wieku. Może zaskakiwać, że w sakramencie, który w zamyśle Chrystusa jest sakramentem przebaczenia, powrotu pod ojcowski dach wyczekiwanego marnotrawnego syna, niemal cała uwaga jest skupiona na „technicznej” stronie występku. Skrupulatne zaś wymierzanie rozmiarów pokuty i jej ciężar zdają się przesłaniać tajemnicę odkupienia wszystkich grzeszników przez Chrystusa.

Stopniowo praktyka pokuty opartej na taryfikatorach i ciężkich zobowiązaniach nakładanych na pokutników musiała się zdegenerować. Praktyki pokutne poczęto zamieniać na inne, często na ofiary pieniężne. Ludzie bogaci wynajmowali zmienników, którzy za nich pokuty odprawiali. Wszystko to zmierzało do absurdu. Zresztą praktyka tego sakramentu po prostu zaczęła zanikać. Wycofywanie ksiąg pokutnych z użytku rozpoczęło się w IX wieku. Synod w Chalon-sur-Saône (813) wzywał do porzucenia taryfikowanych spowiedzi, a Synod Paryski (829) polecił biskupom palić księgi pokutne.

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Urodził się 25 lipca 1934 r. w Warszawie. Gdy miał osiemnaście lat, wstąpił do Zgromadzenia Księży Marianów. Po kilku latach otrzymał święcenia kapłańskie. Studiował filozofię na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Pracował z młodzieżą – był katechetą… więcej

Artykuł pochodzi z numeru TP 10/2012