W czerwonych ponczach

Najpierw stworzył kooperatywę, potem klub. Jedno i drugie dla Indian. Awansowali do ekstraklasy. Już nie muszą przebierać się za białych.

09.11.2014

Czyta się kilka minut

Luis Chango na stadionie swego klubu / Fot. benditofutbol.com
Luis Chango na stadionie swego klubu / Fot. benditofutbol.com

Było to ponad 40 lat temu, w wiosce Chibuleo San Luis, gdzieś w środkowym Ekwadorze. Luis Chango grał w piłkę na wysuszonym kawałku ziemi, ze skleconymi z desek bramkami. Koledzy z podwórka przepychali go, wyzywali. Był jedynym Indianinem na boisku.

Był to czas, gdy dziadek Luisa Chango na widok białoskórego rodaka musiał zdejmować kapelusz. Ojciec Luisa ukończył trzy klasy podstawówki, matka nigdy nie chodziła do szkoły. Urodziła za to 15 dzieci. W domu mówiło się tylko w języku keczua. Byli Indianami z krwi i kości. Najbiedniejszymi z biednych. Na aucie.

– Tato nie chciał posłać nas do szkoły, bo hispanos, jak mówimy na ludzi o białej karnacji, zawsze nas tłukli. Ale mąż siostry nauczył mnie, jak się bić. Już nigdy więcej żaden hispano mi nie wlał – opowiada Luis, dziś właściciel klubu piłkarskiego Mushuc Runa.

Prezes Chango, niewysoki (może 160 centymetrów wzrostu), niemal tonie w biurowym fotelu i w czerwonym ponczo. Mushuc Runa to jego projekt życia. Najpierw stworzył finansową kooperatywę z kredytami na niski procent. Potem klub piłkarski. Jedno i drugie dla Indian.

Zaczęło się od czosnku

Długą drogę do grona milionerów Luis Chango zaczynał od pilnowania krów. Pracował też na roli, sprzedawał czosnek na targu w stołecznym Quito. Miał osiem lat, gdy pierwszy raz pojechał z ojcem do stolicy.

– Pod stolikiem, z którego tato sprzedawał czosnek i przyprawy, czytałem gazety. Ludzie mówili ojcu: musisz posłać go do szkoły, niezły z niego gaduła i spryciarz – opowiada Chango. – Pewnego dnia tata powiedział: „Synu, pomóż mi sprzedawać”. Dał wiązkę czosnku i wysłał na ulicę. Na początku bałem się, że nikt nie zechce kupić, schowałem czosnek pod poncho i wróciłem: „Tato, nikt ode mnie nie kupił”. Ale się nauczyłem. Miałem tysiąc i jedną strategię: jak się ustawić, zatrzymać, zagadać. Ale przeszkadzała mi mafia na targach, która zabierała nam produkty (los carceleros, targowa ochrona). Sprzedawaliśmy też po domach.

– Jako Indianie byliśmy gorsi – wspomina Chango. – Kiedy mój papi przyjeżdżał do Ambato, to tak musiał podawać rękę – Luis wkłada prawą rękę pod poncho i wyciąga zakrytą w naszą stronę. – Taka była dyskryminacja. A jak wsiadał Indianin do autobusu, to hispano wstawał i się przesiadał na drugą stronę. Kiedy jeździliśmy do Quito, to jak tylko wsiedliśmy do autobusu, kontroler mówił nam: „Przechodź, przechodź, ostatnie siedzenie jest twoje”. Troszkę mniej płaciliśmy, dlatego tato się na to godził. Choć siedzenia z przodu były wolne.

– Jak miałem 8-9 lat, założyłem mój pierwszy zespół piłkarski – kontynuuje. – Graliśmy na placyku przed domem, gdzie młóciliśmy jęczmień. Zapraszaliśmy drużynę z sąsiedniej wioski i podejmowaliśmy, jak umieliśmy: chlebem i napojem gazowanym. Bo zauważyłem, że jak dorośli grają, to się ich potem częstuje. To typowe w naszych stronach – w końcu Chango łapie oddech, poprawia ponczo i spogląda z dumą z czwartego piętra szklanego wieżowca w centrum Ambato.

Awans z Czarnuszkami

W listopadzie 2013 r. prezes Mushuc Runa, oblewany szampanem, trafił na okładki gazet. Po 11 latach włóczęgi po wiejskich ligach jego klub debiutował w Serie A, najwyższym szczeblu rozgrywek Ekwadoru. Mówiła o tym cała Ameryka Łacińska. Był to pierwszy indiański zespół, który zaszedł tak wysoko.

Wszystko zaczęło się kilkanaście lat temu – od zespołu pracowników kooperatywy finansowej Mushuc Runa (o takiej samej nazwie, jak potem klub). Przegrywali po 0:20, ale prezes marzył o bojach z „Barceloną”, największym klubem kraju. Rok po roku pięli się w górę piłkarskiej piramidy.

– Trzeba postawić sprawę jasno: z piłkarzami indiańskimi nie doszlibyśmy do serii A – uważa prezes indiańskiego klubu. Podobne zdanie ma trener Julio Daniel Azar z Argentyny. Siedzi przed konferencją prasową w skisłym pokoiku, w którym tynk odpada i śmierdzi grzybem. Pali peta. Wszyscy mówią do niego „profesorze”.

– Pracowałem w Salwadorze, Meksyku, Arabii Saudyjskiej. Każdy ma swoje zwyczaje. Najważniejsze, że wszyscy Indianie popierają klub. Kto gra, to już inna sprawa – mówi trener.

A Luis Chango, tym razem we wściekle pomarańczowym dresie, obstawiony doradcami, ciągnie: – Nigdy nie było, wciąż zresztą nie ma, indiańskich szkółek piłkarskich. Poza tym Indianie nie poświęcają się piłce, bo rodzice mówią: „Piłka da ci jeść?”. To prawie grzech iść przez wieś z piłką. „Leniuch, obibok”, powiedzą o tobie. Awansować udało nam się z Afroekwadorczykami. Czarnuszkami, jak na nich mówimy.

Stadion Mushuc Runa to betonowy kolos oblepiony reklamami, na wysokości ponad 3 tys. metrów n.p.m. Na trybunach może 300 osób. Wielu ma tradycyjne poncza. Wzrok przyciągają trzy odświętnie ubrane Indianki. Jedna to Karina: 21 lat, córka właściciela i zarazem wiceprezes klubu.

– To wielki powód do dumy: mamy własny zespół. Dawniej dyskryminacja była o wiele większa. Od kiedy w konstytucji Ekwadoru jest zapisane, że to kraj wielokulturowy, stopniowo się ona zmniejsza. Indianie już nie tylko uprawiają rolę, niektórzy stają się finansistami, teraz grają w piłkę – przekonuje Karina.

Dosiada się Raul Gaulanos, kibic. Mówi, że na mecze dojeżdża dwie godziny. I że ma krew indiańską zmieszaną z hiszpańską. Trafia w sedno fenomenu: – Dopinguję ich, bo są dobrzy. Ale najważniejsze, że kooperatywa Mushuc Runa pozwoliła mi na kupno domu. U nich pożycza się na korzystniejszych warunkach niż w banku. Dzięki temu sytuacja Indian jest lepsza. I mogę pozwolić sobie na bilety.

„Ja ich nauczyłem”

Ale Indianie nie mieliby klubu, gdyby nie kooperatywa. A tej nie byłoby bez piłki.

Najpierw Chango – znów jako jedyny Indianin z regionu – skończył studia, uczył się ekonomii, sekretarzował gminie. Potem skrzyknął 38 kolegów z boiska i założyli firmę. Nikt nie miał oszczędności na składki, więc sam wyłożył pieniądze.

– Nie interesuje mnie rozmowa o milionach, które zarabia Mushuc Runa, ale o tym, co udało nam się zmienić w mentalności Indian – zaznacza Chango. – Od początku pracy pytałem: dlaczego jesteśmy dyskryminowani? Dlaczego nie mamy firm, banków, kooperatyw? Nie mamy nic, my, Indianie. Stąd wziął się pomysł kooperatywy pożyczkowo-oszczędnościowej.

Wynajął lokal. Z domu przyniósł sześć krzeseł, biurko i starą maszynę do pisania. Najpierw pracowali tylko w poniedziałek. Potem jeszcze w piątek. Potem też w środę. W końcu cały tydzień. Na pierwszych książeczkach oszczędnościowych roiło się od błędów ortograficznych.

– Długopisikiem zapisywaliśmy, ile kto wpłaca, ile wyciąga – mówi, jakby się z siebie śmiał. – Nie mieliśmy komputera. No nic a nic. To książeczka z 1998 r., członek nr 273 miał 300 tys. sucres. Zobaczcie, już jest logo kooperatywy. Kolory: zielony – natura, wszystko, co na wsi; biały – czystość; czerwony – bo czerwone poncza.

Oszczędności mogli powierzyć tylko Indianie, którzy mówili w keczua. Kredyty na 50, 100 sucres nie pozwalały na wiele. Ale były korzystne. Po kryzysie finansowym w Ekwadorze na przełomie tysiącleci Mushuc Runa zaczęła się szybko rozwijać. Dziś ma 5 tys. członków, operuje milionami. Chango: – Wcześniej ani banki nie chciały pożyczać Indianom, ani Indianie nie mieli w zwyczaju zaciągać pożyczek. Ja ich tego nauczyłem.

– A ja się nauczyłem – dodaje – że trzeba iść od domu do domu. W czasie kryzysu sprawdziliśmy, kto ma więcej pieniędzy, i pukaliśmy do drzwi. Przekonywałem: „Nie dawaj pieniędzy do banku, niech bankrutują. W banku jest dwóch-trzech właścicieli, a w kooperatywie pan też jest właścicielem. My, Indianie, musimy iść naprzód”.

Chango: – W 1980 r. w Ekwadorze 30 proc. ludzi określało się jako Indianie. W 2010 r. już tylko 7 proc. Jeśli poszlibyście do urzędu miasta i spytali, ilu Indian tam pracuje, okazałoby się, że jeden-dwóch. W administracji publicznej powinno być specjalne prawo jak dla niepełnosprawnych. Jasne, nie jesteśmy niepełnosprawni, ale trzeba prawnie ochronić Indian. Znikamy. Ale jak mamy nie znikać, skoro nas dyskryminują? Trzeba się przebrać, żeby nie zauważyli. Bogu dzięki, tu w Ambato już nie. Ale w innych regionach wciąż tak jest.

W Ekwadorze powstały setki kooperatyw wzorowanych na Mushuc Runa. Chango chciałby je zjednoczyć w całej Ameryce Łacińskiej. Będzie trudno. – Nikt nie chce być ogonem lwa, wszyscy chcą być głową myszy. Ale może za kilka lat się uda – śmieje się.

Ławka

Dziś Luis Chango nie tylko udziela kredytów, ale sprzedaje części samochodowe, wynajmuje auta, handluje sprzętem AGD. A Mushuc Runa obsługuje wszystkich: Afroekwadorczyków, hispanos, Indian. Taka też jest drużyna piłkarska: mieszanina pod indiańską banderą.

– Po raz pierwszy gram w klubie indiańskim. Ale prawda jest taka, że piłka nożna zawsze jest taka sama. Tu traktują nas wszystkich równo – mówi Juan Ignacio Marcarie, piłkarz.

Każdy w Ambato wskaże drogę na stadion Mushuc Runa. Gdy pada gol, niosą się okrzyki: „Indianie, Indianie!”. Ale tak jak na trybunach brakuje białych, tak na boisku – Indian. Jedyny w zespole od miesięcy przyklejony jest do ławki rezerwowych. Kilku gra w drugim zespole.

– Kiedy uczyłem się w szkole, mówili: to idzie studenciak. Nie miałem nic, nic! A przeciętny handlarz czosnku dorobił się już auta, miał dom. Wniosek: uczenie się nie opłaca. Ale jak mi się udało, też zechcieli się uczyć – mówi Chango, którego 90 proc. pracowników to Indianie.

Dodaje: – W piłce też brakuje Indianina, który stałby się punktem odniesienia. Niech on za grę zacznie zarabiać 3-4 mln dolarów, postawi dom, kupi auto i wtedy inni Indianie powiedzą: „ja też chcę być profesjonalnym piłkarzem”. Na wsi musisz wszystkich wyprzedzić, aby za tobą poszli.

Mimo awansu do ekstraklasy, Mushuc Runa generuje tylko straty. Przeciętna pensja piłkarza to 4,5 tys. dolarów miesięcznie. Ale dla Chango to tylko wędka: – Chcę, by Indianie zostali piłkarzami i intelektualistami, by kończyli studia. Chciałbym też widzieć Indian – trenerów piłkarskich, sędziów, fizjologów, ekspertów od sportu, dziennikarzy telewizyjnych, komentatorów radiowych, projektantów strojów. Chcę, żeby sport generował turystykę i reaktywował ekonomię małych miast.

Zamyśla się: – Mushuc Runa to nie piłka. Nasza misja? Zupełnie inna niż pozostałych klubów w Ekwadorze. To projekt sportowy i społeczny. W ogóle mnie nie interesuje zapełnienie stadionu, wzbogacenie, kłócenie się z działaczami federacji. Chcemy zróżnicować zatrudnienie Indian w sferze profesjonalnego futbolu, który jest kolejnym źródłem dochodów, nowych miejsc pracy, podatków. Mój następny projekt dotyczy kultury. Możemy na niej zarabiać, przyciągać turystów. Wystarczy uwierzyć.

Luis Chango jest dziś milionerem, ma kilka domów, luksusowe auto, klub. Żonę, jak zaznacza, wciąż tę samą. Córkę-wiceprezesa. Syna w zespole młodzieżowym. Mówi o ekonomii na światowych konferencjach. Przed nim marzenie: – Żeby w ciągu najbliższych 10 lat Indianin za dobrą grę został zawodnikiem reprezentacji Ekwadoru. Nie dlatego, że jest Indianinem. W Boliwii jest pełno Indian, którzy grają zawodowo w piłkę. Ale oni nie zachowali nic ze swoich tradycji, języka. Niektórzy pozmieniali imiona. My nie będziemy się wstydzić. Chcemy być dumni, że nosimy czerwone poncza.

Dziękujemy, że nas czytasz!

Wykupienie dostępu pozwoli Ci czytać artykuły wysokiej jakości i wspierać niezależne dziennikarstwo w wymagających dla wydawców czasach. Rośnij z nami! Pełna oferta →

Dostęp 10/10

  • 10 dni dostępu - poznaj nas
  • Natychmiastowy dostęp
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
10,00 zł

Dostęp kwartalny

Kwartalny dostęp do TygodnikPowszechny.pl
  • Natychmiastowy dostęp
  • 92 dni dostępu = aż 13 numerów Tygodnika
  • Ogromne archiwum
  • Zapamiętaj i czytaj później
  • Autorskie newslettery premium
  • Także w formatach PDF, EPUB i MOBI
89,90 zł
© Wszelkie prawa w tym prawa autorów i wydawcy zastrzeżone. Jakiekolwiek dalsze rozpowszechnianie artykułów i innych części czasopisma bez zgody wydawcy zabronione [nota wydawnicza]. Jeśli na końcu artykułu znajduje się znak ℗, wówczas istnieje możliwość przedruku po zakupieniu licencji od Wydawcy [kontakt z Wydawcą]
Niezależna reporterka, zakochana w Ameryce Łacińskiej i lesie. Publikuje na łamach m.in. Tygodnika Powszechnego, Przekroju i Wysokich Obcasów. Autorka książki o alternatywnych szkołach w Polsce "Szkoły, do których chce się chodzić" (2021). Autorka… więcej

Artykuł pochodzi z numeru TP 46/2014